Sądowa kontrola legalności pozbawienia wolności

W orzecznictwie ETPC podkreśla się, że sądowa kontrola legalności pozbawienia wolności powinna być przeprowadzana z zachowaniem podstawowych gwarancji fair trial. Należy do nich zasada równości broni (equality of arms), nakazująca m.in. zapewnienie stronom równego udziału w postępowaniu kontrolnym, a tym samym równych możliwości zaprezentowania swoich argumentów (por. m.in. orzeczenia ETPC z: 24 października 1979 r., Winterwerp przeciwko Holandii, 6301/73; 12 maja 1992 r., Megyeri przeciwko Niemcom, 13770/8; 25 marca 1999 r., Nikolowa przeciwko Bułgarii 31195/96; 4 lipca 2000 r., Niedbała przeciwko Polsce, 27915/95; 11 lipca 2000 r., Trzaska przeciwko Polsce, 25792/94; 10 października 2000 r., Grauzinis przeciwko Litwie, 37975/97; 19 października 2000 r., Włoch przeciwko Polsce, 27785/95; 9 stycznia 2001 r., Kawka przeciwko Polsce, 2584/94; 13 lutego 2001 r., Lietzow przeciwko Niemcom, 24479/94; 31 stycznia 2002 r., Lanz przeciwko Austrii, 24430/94; 25 czerwca 2002 r., Migoń przeciwko Polsce, 24244/94; por. w tej materii także M. Wąsek-Wiaderek, Zasada równości stron w polskim procesie karnym w perspektywie prawnoporównawczej, Kraków 2003, Zakamycze, s. 157-158 oraz 194-195).

W orzeczeniu sprawie Winterwerp przeciwko Holandii ETPC podkreślił, że postępowanie sądowe w rozumieniu art. 5 ust. 4 Konwencji nie zawsze wymaga takich samych gwarancji, jak w rozumieniu art. 6 ust. 1 w przypadku postępowań cywilnych i karnych. Mimo to niezbędne jest, aby osoba będąca podmiotem takiego postępowania miała dostęp do sądu osobiście, lub - gdy to konieczne - poprzez jakąś formę reprezentacji. W nowszych orzeczeniach ETPC, zasada równości broni oraz wymóg osobistego dostępu do czynnika sądowego są postrzegane jeszcze bardziej restryktywnie. Począwszy od wyroku w sprawie Nikolowa przeciwko Bułgarii organy strasburskie uznają, że w razie pozbawienia wolności na podstawie art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji, konieczne jest bezpośrednie, osobiste wysłuchanie (hearing) osoby pozbawionej wolności przez sąd. Wbrew prezentowanym niekiedy poglądom (oraz nie do końca oddającym sens wypowiedzi tłumaczeniom) nie jest konieczne przeprowadzanie rozprawy. Stanowisko takie było konsekwentnie prezentowane również w szeregu polskich spraw (por. wyroki ETPC w sprawach Niedbała, Trzaska, Włoch, Kawka).

W najpełniejszy bodaj sposób ETPC zaprezentował swoje stanowisko w tej mierze w sprawie Migoń przeciwko Polsce, stwierdzając m.in.: "Sąd rozpatrujący odwołanie od decyzji w przedmiocie zastosowania aresztu tymczasowego musi zapewnić przestrzeganie gwarancji w zakresie procedury sądowej. W związku z tym, postępowanie musi mieć charakter kontradyktoryjny i zapewniać w sposób wystarczający "równość broni" między stronami: prokuratorem i osobą aresztowaną. Teza taka może (powinna) znaleźć zastosowanie także w postępowaniu przedprocesowym. Chociaż prawo krajowe może zaspokoić tego rodzaju wymogi na różne sposoby, to jednak przyjęta metoda powinna zagwarantować, aby druga strona była świadoma istnienia przedstawionych uwag i miała rzeczywistą możliwość odniesienia się do nich".

Wyrok TK z dnia 6 grudnia 2004 r., SK 29/04, OTK-A 2004/11/114, Dz.U.2004/264/2641

Standard: 4752 (pełna treść orzeczenia)