Dochodzenie przez właściciela roszczenia o wykup przewidzianego w art. 36 ust. 1 pkt 2 u. p.z.p. (art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.c.)

Art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. nie kreuje po stronie właściciela roszczenia o zawarcie umowy sprzedaży. Jest tak z kilku względów.

Po pierwsze, czynność prawna polegająca na wykupieniu nieruchomości jest czynnością tylko o skutku rozporządzającym. Trzeba zwrócić uwagę, że zobowiązanie do nabycia przez gminę własności (wykupu) nieruchomości wynika z samej ustawy (art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p.). Zatem wykup nieruchomości sprowadza się do przeniesienia własności w wykonaniu istniejącego już zobowiązania (zob. art. 156 k.c.) za wynagrodzeniem, czyli z reguły do zawarcia umowy przenoszącej własność (umowy rozporządzającej), a nie – do zawarcia umowy sprzedaży o podwójnym skutku (art. 155 § 1 k.c.).

Po drugie, wzorcem normatywnym dla instrumentu z art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. jest niewątpliwie art. 231 § 2 k.c., przyznający właścicielowi nieruchomości wobec osoby, która wzniosła na jego nieruchomości budynek lub inne urządzenie, roszczenie o nabycie własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem. W podobny sposób należy więc postrzegać roszczenie, o którym mowa w art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. Właściciel nieruchomości może zatem domagać się od gminy, aby ta nabyła od niego własność nieruchomości lub jej części za określonym wynagrodzeniem.

Natomiast o tym, czy wyrok wydany na skutek dochodzenia takiego roszczenia zastępuje tylko oświadczenie woli pozwanego (gminy), czy też obu stron (zob. art. 64 k.c., art. 1047 k.p.c.) decydują okoliczności wyjaśnione w uchwale siedmiu sędziów SN z 7 stycznia 1967 r., III CZP 32/66, w tym przede wszystkim sposób sformułowania żądania pozwu i zakres uwzględnienia powództwa.

Wyrok SN z dnia 15 marca 2023 r., II CSKP 1654/22

Standard: 80963 (pełna treść orzeczenia)

W ustanowionym w art. 37 ust. 9 u.p.z.p. sześciomiesięcznym terminie gmina, o ile są spełnione przesłanki roszczenia, jest obowiązana nie tylko do zawarcia umowy o wykup, ale także i do jej wykonania tj. zapłaty wynagrodzenia (wyrok SN z dnia 15 lutego 2012 r., I CSK 305/12). Do ustalenia wartości nieruchomości zastosowanie mają zasady określone w przepisach o gospodarce nieruchomościami (art. 37 ust. 11 u.p.z.p.), a więc wartość ta musi być ustalona przez rzeczoznawcę majątkowego zgodnie z przepisami Działu IV Rozdziału 1 u.g.n. Artykuł 2 ust. 18 u.p.z.p. stanowi, że przez „wartość nieruchomości” należy rozumieć wartość rynkową nieruchomości.

W wypadku nie wykonania przez gminę obowiązku zawarcia umowy, właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu przysługuje roszczenie o wykup na podstawie art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.c. na drodze postępowania sądowego. Orzeczenie sądu, wydane w wyniku tego postępowania, zastępuje oświadczenie woli gminy i powoduje powstanie skutków prawnych z nim związanych w zakresie powstania stosunku prawnego, a więc ma charakter konstytutywny. Konstytutywne skutki prawne powstają z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, albo nadania mu klauzuli wykonalności, jeżeli zastępowane oświadczenie woli jest zależne od wzajemnego świadczenia wierzyciela. Prawo kształtujący charakter orzeczenia przesądza o tym, że cena powinna odpowiadać aktualnej rynkowej wartości nieruchomości, czyli wartości ustalonej na datę orzekania sądu przy uwzględnieniu jej stanu istniejącego przed datą wejścia w życie planu zmieniającego jej przeznaczenie. 

Wyrok SN z dnia 22 stycznia 2015 r., I CSK 224/14

Standard: 65761 (pełna treść orzeczenia)