Skutki naruszenia art. 386 § 5 k.p.c. po 7 listopada 2019 r.

Naruszenie art. 386 § 5 k.p.c. należy traktować jako zwykłe naruszenie przepisów proceduralnych, którego ewentualny wpływ na treść orzeczenia należy stosownie wykazać. Nie dochodzi w takim przypadku do nieważności postępowania ze względu na sprzeczność składu z przepisami prawa, albowiem jego treść stanowi tylko dyrektywę natury porządkowo-organizacyjnej i nie ma charakteru bezwzględnego, a wyjątki od zasady w nim wyrażonej mają oceny charakter.

Niewątpliwie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego określające przyczyny nieważności powinny być interpretowane ściśle. Należy przyjąć, że chodzi o sytuacje o znacznym ciężarze gatunkowym, które naruszają ład procesowy w stopniu powodującym, że sąd drugiej instancji nie może ich pominąć. Waga naruszenia art. 386 § 5 k.p.c. w aktualnej treści warunku tego nie spełnia. Nie odpowiada stopniowi naruszenia tego przepisu w jego dawnym brzmieniu, ani też innym sytuacjom, kwalifikowanym jako sprzeczność składu orzekającego z przepisami prawa, z którymi w orzecznictwie Sądu Najwyższego wiąże się sankcja nieważności. Przyjęcie takiej sankcji w odniesieniu do naruszenia art. 386 § 5 k.p.c. w jego aktualnym brzmieniu godziłoby w cel wprowadzenia obecnej regulacji, prowadziłoby bowiem do wydłużenia postępowania. Przeciwko traktowaniu przepisu art. 386 § 5 k.p.c., jako postanowienia którego naruszenie prowadziłoby do nieważności postępowania, przemawia także okoliczność, że – w przeciwieństwie do jego poprzedniego brzmienia - nie ma ono bezwzględnego charakteru, a odstępstwa od jego zastosowania, choć ograniczone do dwóch sytuacji (niemożliwość rozpoznania w tym samym składzie, nadmierna zwłoka w postępowaniu) mają niedookreślony i oceny charakter. Takie określenie wyjątków od przyjętej przez ustawodawcę zasady ponownego rozpoznawania sprawy w tym samym składzie powoduje liczne wątpliwości.

Niewątpliwie niemożliwość przekazania sprawy temu samemu składowi sądu może mieć miejsce, jeśli dany sędzia nie orzeka już w danym sądzie (śmierć, stan spoczynku, awans do sądu wyższej instancji). Wątpliwości rodzą się natomiast w sytuacji delegacji do innego sądu (jak długa delegacja usprawiedliwia odstępstwo od zasady), czy przebywania na zwolnieniu lekarskim (zwłaszcza w przypadku gdy nie jest to jedno długotrwałe zwolnienie ale szereg powtarzających się zwolnień).

Wątpliwe jest także, czy sytuacja usprawiedliwiająca odstępstwo od przyjętej zasady mogłaby mieć miejsce w sytuacji, w której sędzia który wydał uchylone w toku postępowania instancyjnego orzeczenie został przydzielony do pracy w innym wydziale lub gdyby był znacznie obciążony pracą, a inny sędzia miał dopiero „tworzony” referat. Ustawodawca nie wprowadził przy tym żadnych wymogów dotyczących sposobu dokumentowania i uzasadniania zaistnienia tych wyjątkowych sytuacji, usprawiedliwiających odstępstwo od zasady wyrażonej art. 386 § 5 k.p.c.

Przyczyny nieważności postępowania musza być jednoznaczne i nie mogą zależeć od dyskrecjonalnej oceny przewodniczącego wydziału. 

Uchwała SN z dnia 20 października 2022 r., III CZP 97/22

Standard: 65694 (pełna treść orzeczenia)