Korzyści sprzeczne z prawem lub niegodziwe

Art. 361 § 2 k.c., wyrażający regułę pełnego odszkodowania w granicach szkody prawnie relewantnej, nie uzasadnia rekompensowania korzyści nielegalnych (niedozwolonych), a więc sprzecznych z prawem lub zasadami współżycia społecznego. 

Szkodą w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. jest jedynie uszczerbek w dobrach prawnie chronionych, co znajduje potwierdzenie w powszechnie uznawanej, choć niepisanej regule, iż utrata korzyści czerpanych z działalności nielegalnej nie może być kwalifikowana jako szkoda (zob. wyroki SN z 24 czerwca 2014 r., I CSK 477/13 oraz z 4 kwietnia 2017 r., I CSK 161/16 i I CSK 208/16).

Nie ma jednak żadnych podstaw do zakwalifikowania w taki sam sposób zwiększenia majątku właściciela nieruchomości w następstwie jej zabudowy przez posiadacza w złej wierze (ze środków posiadacza) i zastosowania reguły superficies solo cedit. Sytuacja,‎w której właściciel nieruchomości zostaje bezprawnie wyzuty z jej posiadania, ‎a następnie posiadacz wznosi na niej budynek, należy do typowych, czego wyrazem są de lege lata normy wyrażone w art. 226, art. 227 i art. 231 k.c., a de lege derogata – w art. 73-74 dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319 ze zm.; dalej – „Prawo rzeczowe”)

Wyrok SN z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 289/22

Standard: 68479 (pełna treść orzeczenia)

Wzgląd na spójność aksjologiczną systemu prawa rzeczywiście nie pozwala przyjąć, że ten sam, zaangażowany w sprzeczną z prawem umowę interes majątkowy stron, któremu ustawodawca odmawia bezpośredniej ochrony w postaci prawnie chronionych roszczeń (art. 58 k.c.), dążąc dodatkowo do zapobieżenia jego faktycznemu zaspokojeniu (art. 412 k.c.), miałby podlegać pełnej ochronie w ramach deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej.

System prawa - także prawa cywilnego -nie tylko nie chroni działań i interesów sprzecznych z prawem, ale sprzyja pozbawieniu osoby działającej bezprawnie nielegalnie uzyskanych korzyści, eliminując w ten sposób bodziec do podejmowania działań niepożądanych. Na obszarze prawa cywilnego zasada ta znajduje odzwierciedlenie w szczególności w art. 58 i 412 k.c., a korelatem tych przepisów jest niepisana, lecz powszechnie akceptowana reguła prawa odszkodowawczego, że utrata korzyści czerpanych z działalności nielegalnej nie może być kwalifikowana jako szkoda w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. (por. wyrok SN z dnia 24 czerwca 2014 r., I CSK 477/13).

Wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2017 r., I CSK 161/16

Standard: 68477 (pełna treść orzeczenia)