Nadużycie prawa przez zażądanie przez wykonawcę przedstawienia przez inwestora gwarancji zapłaty (art. 5 k.c.)

Wykonawcy na podstawie art. 649[3] § 1 k.c. przysługuje wobec inwestora roszczenie o udzielenie gwarancji zapłaty (zob. wyrok SN z 23 marca 2017 r., V CSK 393/16). Możliwa jest wobec tego ocena wykonywania tego uprawnienia przez pryzmat art. 5 k.c. Nie jest bowiem wykluczone, że wykonawca może nadużyć tego uprawnienia, np. domagając się gwarancji zapłaty tylko w celu stworzenia pretekstu do odstąpienia od umowy (zob. postanowienie SN z 26 sierpnia 2020 r., III CSK 33/20).

Sąd Najwyższy prezentuje konsekwentnie pogląd, że zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (zob. m.in. wyroki SN: z 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94; z 2 października 2015 r., II CSK 757/14; z 23 kwietnia 2023 r., II CSKP 1375/22).

W konsekwencji stosowanie klauzuli generalnej z art. 5 k.c. pozostaje domeną sądów meriti, a Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym, mógłby zakwestionować oceny tych sądów, gdyby były rażąco błędne i krzywdzące.

Wyrok SN z dnia 14 września 2023 r., II CSKP 2417/22

Standard: 82709 (pełna treść orzeczenia)

Nie można wykluczyć, że zażądanie przez wykonawcę robót budowlanych przedstawienia przez inwestora gwarancji zapłaty będzie stanowiło przejaw nadużycia prawa podmiotowego. Za sformułowaniem takiej oceny zachowania wykonawcy musiałyby jednak przemawiać szczególnie silne racje. Zasadniczo bowiem instytucja gwarancji zapłaty za roboty budowlane stanowi środek ochrony zapewnianej wykonawcy w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty za wykonanie robót.

W istocie zarówno cel omawianej instytucji jak i silne, normatywne zabezpieczenie realizacji tego celu, świadczą o tym, że jedynie w wyjątkowych przypadkach wykonanie ww. uprawnienia mogłoby być ocenione jako nadużycie prawa podmiotowego. W innym wypadku ochrona zagwarantowana dzięki regulacjom dotyczącym konkretnie gwarancji zapłaty, czyli ochrona dostosowana do założeń ustawodawcy co do zakresu i efektywności zabezpieczenia pozycji wykonawcy, byłaby w praktyce niweczona przez zastosowanie instytucji ogólnych, do których należy również unormowane w art. 5 k.c. nadużycie prawa podmiotowego. 

Wyrok SN z dnia 16 lipca 2021 r., V CSKP 106/21

Standard: 65629 (pełna treść orzeczenia)