Wymóg ścisłego określenia żądania pozwu o ustalenie (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.)

W świetle art. 189 k.p.c. żądanie powództwa o ustalenie może być nakierowane tylko na to, aby sąd wyrokiem dokonał wiążącego strony procesu pozytywnego albo negatywnego ustalenia, a przedmiotem takiego ustalenia może być wyłącznie stosunek prawny lub prawo. Oznacza to nie tylko narzucenie przez ustawodawcę sposobu określenia żądania powództwa o ustalenie, lecz także wyznaczenie jedynej dopuszczalnej treści tego żądania. Odpowiada to założeniom leżącym u podstaw powództwa o ustalenie. Zmierza ono do udzielenia ochrony prawnej w drodze wiążącego dla stron procesu ustalenia przez sąd istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, a przez to do uchylenia istniejącej między nimi niepewności co do sytuacji prawnej w tym zakresie.

Tylko istnienie lub nieistnienie praw i stosunków prawnych, na których ukształtowanie mieć mogą wpływ fakty podniesione przez strony, a w szczególności określona umowa, mogą być przedmiotem powództwa. Umowa jest tylko jednym z faktów, powodujących normowanie stosunków między stronami przez ustawę, ale mogą zajść i inne, które mogą mieć wpływ na układ tych stosunków, a które w swym całokształcie dopiero określają stosunki prawne lub prawo powoda (tak orz. SN z 26 kwietnia 1930 r., III Rw 798/29; podobnie co do aktualności orzekania - orzeczenie SN z 6 września 1949 r., C 706/49). W konsekwencji nie mieści się w ramach określonych art. 189 k.p.c. żądanie ustalenia faktów, które wydarzyły się w przeszłości, takich jak zawarcie umowy, niedojście do zawarcia umowy, nieważność umowy, (daty) urodzenia, związanie określonymi przepisami prawnymi itd., również gdyby te fakty miały być wykorzystane dowodowo w innym postępowaniu

Wyrok SN z dnia 11 stycznia 2024 r., II CSKP 836/23

Standard: 80803 (pełna treść orzeczenia)

Wadliwe (niepełne, wewnętrznie sprzeczne) sformułowanie żądania pozwu wyrażające się niesprecyzowaniem (lub niepełnym sprecyzowaniem) stosunku prawnego podlegającego ochronie, tak w zakresie podmiotowym, jak ‎i przedmiotowym, nie pozwala na weryfikację wypełnienia przez powoda przesłanek wynikających z art. 189 k.p.c.

Zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. pozew powinien zawierać dokładnie określone żądanie, a norma ta koreluje z art. 321 § 1 k.p.c. 

Skoro konkretyzacja stosunku prawnego objętego żądaniem ustalenia musi nastąpić w sentencji wyroku, to powód zobligowany jest do dokładnego określenia tegoż stosunku prawnego pod względem podmiotowym i przedmiotowym. Zadaniem sądu jest zaś ocena zasadności powództwa, co jest oczywiście niemożliwe bez uprzedniego dokładnego oznaczenia jaki kształt – wedle żądania pozwu – ma mieć stosunek prawny, któremu ochrona ma być udzielona. Oznaczenie przez sąd treści stosunku prawnego, którego dotyczy żądanie, naruszałoby zasadę równości stron ‎i stanowiłoby wkroczenie sądu w sferę kształtowania treści powództwa. 

W ramach realizacji wymagania z art. 187 § 1 pkt 1 K.p.c. żądanie pozwu o ustalenie winno być ściśle określone tak – zarówno od strony podmiotowej, ‎jak i przedmiotowej (wyrok SN z 22 września 1999 r., I PKN 263/99) – aby nie było wątpliwości, co jest przedmiotem postępowania i przeciwko komu powód dochodzi odpowiednich roszczeń. ‎Co więcej, wskazanie powyższych elementów winno nastąpić w żądaniu pozwu. Nie można wymagać, by sąd rozpoznający sprawę poszukiwał w uzasadnieniu pozwu, a zatem w prezentacji okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, elementów żądania sformułowanego w procesie przez powoda. 

Wyrok SN z dnia 1 czerwca 2022 r., II CSKP 364/22

Standard: 65250 (pełna treść orzeczenia)