Interes prawny w razie istnienia możliwości wytoczenia powództwa o świadczenie

Art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, zgodnie z ich wykładnią dokonaną w orzecznictwie, które w celu uwzględnienia wytoczonego przez konsumenta powództwa zmierzającego do stwierdzenia bezskuteczności nieuczciwego warunku w umowie zawartej z przedsiębiorcą wymagają dowodu na istnienie interesu prawnego, w sytuacji gdy uznaje się, że taki interes nie istnieje, jeżeli konsumentowi przysługuje powództwo o zwrot nienależnego świadczenia, lub gdy może on powołać się na tę bezskuteczność w ramach obrony przed powództwem wzajemnym w przedmiocie wyegzekwowania wykonania zobowiązania wytoczonym przeciwko niemu przez tego przedsiębiorcę na podstawie tego warunku.

W sytuacji gdy dana osoba wykonała już, w niniejszym przypadku częściowo, zobowiązanie umowne, brak interesu prawnego w stwierdzeniu nieistnienia tego zobowiązania może wynikać z faktu, że osobie tej przysługuje powództwo uważane za bardziej chroniące jej prawa, a mianowicie powództwo o zwrot nienależnego świadczenia, w ramach którego mogłaby ona uzyskać zasądzenie od kontrahenta zwrotu kwot zapłaconych w wykonaniu spornego zobowiązania.  Oddalenie jednak w takiej sytuacji powództwa konsumenta o stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunków umowy z powodu braku odpowiedniego interesu prawnego, ale nie jakiegokolwiek interesu prawnego, i obciążenie go kosztami postępowania z zaleceniem mu wniesienia sprawy na innej podstawie prowadziłoby do wprowadzenia w postępowaniach mających na celu przyznanie konsumentom ochrony zamierzonej przez dyrektywę 93/13 źródła niepotrzebnej złożoności, uciążliwości, kosztów i niepewności prawnej, które mogłyby zniechęcić ich do dochodzenia praw, które wywodzą oni z tej dyrektywy, z naruszeniem zasady skuteczności.

Ponadto oddalenie powództwa o ustalenie wytoczonego przez konsumenta i ciążący na nim obowiązek wytoczenia powództwa zapewniającego większą ochronę jego praw, podczas gdy sąd odsyłający będzie w każdym razie zobowiązany do zbadania problematyki prawnej, której dotyczy to powództwo o ustalenie w ramach powództwa wzajemnego wytoczonego przez przedsiębiorcę, byłoby sprzeczne z interesem ogólnym polegającym na prawidłowym administrowaniu wymiarem sprawiedliwości, a w szczególności z wymogiem ekonomii procesowej.

W sytuacji, w której konsument po wniesieniu powództwa o stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umownego utraciłby interes prawny w toku postępowania ze względu na wytoczenie przez przedsiębiorcę powództwa wzajemnego mającego na celu wyegzekwowanie wykonania zobowiązań zawartych w tym warunku, okoliczność oddalenia powództwa wytoczonego przez konsumenta i obciążenia go kosztami postępowania, niezależnie od ewentualnego stwierdzenia nieuczciwego charakteru rzeczonego nieuczciwego warunku, prowadziłaby do obciążenia go ryzykiem finansowym tym bardziej nieuzasadnionym, że urzeczywistnienie się tego ryzyka zależałoby wyłącznie od inicjatywy proceduralnej przedsiębiorcy. Tymczasem uzależnienie podziału kosztów postępowania wszczętego przez konsumenta od takiej inicjatywy przedsiębiorcy mogłoby zniechęcić konsumenta do skorzystania z przysługującego mu prawa do zwrócenia się do sądu w celu stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umownego i spowodowania odstąpienia od jego stosowania z naruszeniem zasady skuteczności (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-224/19 i C-259/19).

Wyrok TSUE z dnia 23 listopada 2023 r., C-321/22

Standard: 82303 (pełna treść orzeczenia)