Roszczenia związane z niezasadnym pozbawieniem sędziego prawa do pełnienia urzędu

Zakres odesłań w Prawie o ustroju sądów powszechnych nie obejmuje problematyki roszczeń związanych z niezasadnym pozbawieniem sędziego prawa do pełnienia urzędu. Innymi słowy, nie dotyka uprawnień opisanych w art. 57 § 1 k.p. Nie ma zatem subsydiarnego mechanizmu rekompensaty, to znaczy jedna ze stron sporu (zwłaszcza pozwany) byłby uprawniony do skierowania procesu na pracownicze tory i jego zakończenia w oparciu o art. 57 § 1 k.p.

Art. 129 § 4 u.s.p. opisuje dwa przypadki otwierające drogę do uzyskania zatrzymanego wynagrodzenia, a mianowicie sytuacje, w której doszło do umorzenia postępowania dyscyplinarnego lub uniewinnienia. Dana regulacja obejmuje nie tylko sytuację, w której „bieżąco prowadzone postępowanie dyscyplinarne” zostało umorzone lub zakończyło się uniewinnieniem, lecz należy ją rekonstruować dynamicznie, to jest do każdego stadium postępowania, w tym także prowadzonego wskutek wznowienia postępowania, doprowadzającego do rezultatu wskazanego w treści art. 129 § 4 u.s.p. Dopiero wówczas dana norma staje się pełna i obejmuje wszelkie sytuacje, jakie mogą powstać na gruncie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego, eliminując tym samym konieczność prowadzenia odrębnych postępowań naprawczych.

Sąd Najwyższy podkreślił (zob. wyrok z dnia 8 marca 2013 r., III KO 83/12), że orzeczenie o wznowieniu postępowania w sprawie i uchyleniu w całości wyroków, które funkcjonowały dotychczas w obrocie prawnym, stanowi ich pełne unicestwienie oraz powoduje przywrócenie stanu prawnego sprzed wszczęcia postępowania. Otwiera się zatem droga do kompensacji wyrządzonej szkody, jaka powstała w związku z pozbawieniem sędziego urzędu.

Fraza „zatrzymane wynagrodzenie” zawiera autonomiczne brzmienie i obejmuje wszelkie składniki wynagrodzenia, które nie zostały wypłacone, niezależnie od istnienia stosunku służbowego (stosunku pracy) sędziego. W ten sposób „zatrzymane wynagrodzenie” obejmuje swym zakresem procent zatrzymanego wynagrodzenia w toku postępowania dyscyplinarnego, a następnie – po niesłusznym złożeniu z urzędu, co wynika ze skutków wznowienia postępowania dyscyplinarnego – pozostałą część zatrzymanego (niesłusznie nie wypłaconego) wynagrodzenia.

Z tej perspektywy żądanie powoda do wyrównania wynagrodzenia za cały okres pozostawania poza służbą nie może być postrzegane w kategoriach nieuzasadnionego przywileju, lecz powinno być oceniane przez pryzmat konstytucyjnej gwarancji nieusuwalności sędziego (art. 180 ust. 1 Konstytucji). 

Z katalogu praw podmiotowych sędziego nie sposób wyeliminować żądania zasądzenia wynagrodzenia za pracę (pochodnych jego składników) za okres niesłusznego pozbawienia prawa do sprawowania wymiaru sprawiedliwości (usunięcia z urzędu). Zakres tego uprawnienia nie został zawężony tylko do części okresu, w którym sędzia nie piastował urzędu, lecz obejmuje pełną kompensatę majątkową. 

Tak ułożony standard zapewnia sędziemu prawo do skutecznego środka odwoławczego (tu powództwa) niezależnie od tego czy pierwotnie został odsunięty od pełnienia urzędu na czas trwania postępowania dyscyplinarnego, czy postępowania karnego, bo następcze jego umorzenie (wskutek wznowienia) otwiera uprawnionemu drogę do odzyskania należności pracowniczych, od momentu zawieszenia do chwili powrotu do służby. Elementy gwarantujące szczególną pozycję sędziego nie mogą być iluzoryczne i hipotetyczne, tak by w gorszej sytuacji stawiały sędziego niesłusznie usuniętego z zawodu względem sędziego zawieszonego na czas trwania postępowania karnego, które zakończy się uniewinnieniem sędziego albo umorzeniem postępowania.

Wyrok SN z dnia 24 lutego 2022 r., II PSKP 82/21

Standard: 64489 (pełna treść orzeczenia)