Pojęcie „nie podlegają przekształceniom własnościowym”

Zakaz przekształceń własnościowych, o którym mowa w art. 2 ustawy z 2001 r., jest ukierunkowany przede wszystkim na procesy transformacyjne o charakterze strukturalnym, mogące zagrażać zachowaniu status quo w zakresie zasobów naturalnych istotnych dla ogółu społeczeństwa, zwłaszcza ze względu na sposób, w jaki Skarb Państwa uzyskał ich własność w przeszłości. Chodzi zatem o eliminację lub ograniczenie sposobów gospodarowania własnością publiczną przez jej dysponenta, w zakresie, w którym przedmiotem tej własności są dobra państwowe o szczególnym znaczeniu. 

Użyte w art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz. U. Nr 97, poz. 1051 ze zm., dalej – „ustawa z 2001 r.”)  określenie „przekształcenie własnościowe” ma wieloznaczny, a zarazem nieostry charakter, co trafnie dostrzeżono w przywołanym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2007 r., I CSK 223/07. Ustawa z 2001 r. pojęcia tego nie definiuje. Za szeroką interpretacją tego zwrotu przemawia jego ogólna treść, sugerująca objęcie nim każdej zmiany własnościowej, bez względu na jej podstawę. Do przekształcenia własnościowego w tym ujęciu mogłoby dojść nie tylko w następstwie procesów prywatyzacyjnych lub reprywatyzacyjnych, lecz także zbycia na podstawie czynności prawnej, realizacji roszczeń przysługujących posiadaczowi samoistnemu (art. 231 k.c.), jak również z mocy prawa na skutek określonego zdarzenia prawnego. Na rzecz tak szerokiego ujęcia powołać można również wskazywany w niektórych orzeczeniach Sądu Najwyższego cel rozwiązania przyjętego w art. 2 ustawy z 2001 r., postrzegany jako zagwarantowanie stałości stosunków własnościowych w odniesieniu do strategicznych zasobów naturalnych kraju (por. np. wyroki SN z dnia 6 września 2012 r., I CSK 59/12 i z dnia 26 czerwca 2015 r., I CSK 316/14).

Przeciwko takiej interpretacji przemawia jednak szereg ważkich argumentów.

Za nieprzypadkowe w tym kontekście należy uznać to, że w art. 2 ustawy z 2001 r. nie posłużono się określeniami typowymi dla jednostkowych aktów nabycia własności z woli dotychczasowego właściciela, takimi jak „zbycie”, „nabycie” lub „przeniesienie własności”, lecz zwrotem „przekształcenia własnościowe”. Jakkolwiek w języku ogólnym zakres znaczeniowy tego sformułowania może być odbierany jako szeroki, w języku prawnym miał on w czasie prac nad projektem ustawy z 2001 r. i w dacie jej wejścia w życie jednoznaczne odniesienia w tytułach i treści licznych aktów prawnych, regulujących strukturalne procesy komercjalizacji i prywatyzacji majątku państwowego (por. np. ustawę z dnia 13 lipca 1990 r. o utworzeniu urzędu Ministra Przekształceń Własnościowych, Dz. U. nr 51, poz. 299, ustawę z dnia 14 czerwca 1991 r. o przekształceniu własnościowym przedsiębiorstwa państwowego Polskie Linie Lotnicze „LOT”, Dz. U. nr 61, poz. 260, ustawę z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa, Dz. U. nr 16, poz. 69 i ustawę z dnia 26 sierpnia 1994 r. o przekształceniach własnościowych w przemyśle cukrowniczym, Dz. U. nr 98, poz. 473).

Pojęcie to nie było i nie jest stosowane w języku prawnym, a także prawniczym, w odniesieniu do indywidualnych aktów nabycia własności nieruchomości, takich jak zasiedzenie lub realizacja roszczenia określonego w art. 231 k.c.

Postanowienie SN z dnia 10 maja 2019 r., I CSK 207/18

Standard: 64152 (pełna treść orzeczenia)

Sformułowanie „nie podlegają przekształceniom własnościowym" może być rozumiane co najmniej na cztery sposoby:

Po pierwsze, „przekształcenia własnościowe" można rozumieć jako zakaz wszczynania i prowadzenia procedury prywatyzacyjnej w takim rozumieniu, jak np. w ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., nr 171, poz. 1397 ze zm.). Zakaz dotyczyłby także reprywatyzacji.

Po drugie, zawarty w ustawie zakaz oznacza niemożliwość dokonywania przez Skarb Państwa czynności prawnych, w wyniku których prawo własności rzeczy stanowiących części strategicznych zasobów naturalnych kraju przeszłoby na inne podmioty. Analizowany przepis nie oznacza natomiast wyłączenia działania innych instytucji prawa cywilnego, które może prowadzić do zmiany sytuacji własnościowej, takich jak zasiedzenia czy właśnie realizacja roszczenia z art. 231 § 1 k.c.

Po trzecie, art. 2 Ustawy wyklucza możliwość jakichkolwiek zmian stosunków własnościowych strategicznych zasobów naturalnych kraju wyłączając tym samym nie tylko dokonywanie czynności prawnych prowadzących do przewłaszczenia, ale także innych uregulowań, takich jak np. zasiedzenie.

Po czwarte, wykluczone są wszelkie zmiany własnościowe następujące w wyniku dokonania czynności prawnej lub realizacji roszczenia, natomiast art. 2 Ustawy nie wyłącza działania tych uregulowań, w wyniku których skutki w sferze stosunków własnościowych następują ex lege.

Jak się wydaje należy wykluczyć wykładnię wskazaną jako pierwsza możliwość. Zarówno z ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju, z uzasadnienia projektu tej ustawy, jak również z przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92, poz. 880 ze zm.) wynika bowiem, że chodzi o zachowanie własności Skarbu Państwa zasobów naturalnych kraju w możliwie szerokim zakresie. Powinno to oznaczać nie tylko niedokonywanie prywatyzacji i reprywatyzacji poszczególnych składników zasobów naturalnych kraju (por. art. 1 Ustawy), ale także niedokonywanie czynności prawnych prowadzących do zmiany istniejących stosunków własnościowych.

Wyrok SN z dnia 5 października 2007 r., I CSK 223/07

Standard: 64151 (pełna treść orzeczenia)