Zgłoszenie sędziemu komisarzowi wierzytelności pauliańskiej wobec osoby trzeciej będącej w stanie upadłości(art. 189 p.u.)

Roszczenie wierzyciela o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego czynności prawnej dłużnika dokonanej z osobą trzecią (art. 527 k.c.) podlega zgłoszeniu w dotyczącym tej osoby postępowaniu upadłościowym (art. 189 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r. poz. 498 ze zm.). 

Na potrzeby prawa upadłościowego ustawodawca wprowadza swoiste pojmowanie wierzyciela. Zgodnie z art. 189 ustawy z dnia 28 lutego 2003. Prawo upadłościowe (jedn. tekst Dz.U. z 2019 r., poz. 498, dalej p.u.) wierzycielem jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia.

Wierzyciel jeszcze przed uzyskaniem korzystnego dla siebie wyroku jest uprawniony do dochodzenia zaspokojenia wobec osoby trzeciej, bo wynika to jednoznacznie z art. 531 k.c. Swoje uprawnienie w sytuacji, gdy osoba trzecia jest już w upadłości, będzie mógł jednak zrealizować tylko z masy upadłości, skoro majątek osoby trzeciej stał się z chwilą ogłoszenia jej upadłości, taką masą zarządzaną przez syndyka na zasadach określonych w prawie upadłościowym. 

W konsekwencji należy uznać, że powód powinien orzeczenie niezbędne dla ustalenia, że czynność prawna dłużnika z osobą trzecią jest wobec niego bezskuteczna uzyskać na zasadach określonych dla wszystkich wierzycieli w rozumieniu art. 189 p.u., czyli zgłosić ją do sędziego komisarza.

Takie rozumienie art. 531 k.c. w związku z art. 189 p.u. ma także uzasadnienie funkcjonalne. Uzyskanie prawomocnego wyroku stanowiącego podstawę zobowiązania masy upadłości do znoszenia egzekucji w razie wytoczenia powództwa przeciw syndykowi wymaga przeprowadzenia procesu, który toczy się w czasie, gdy syndyk dokonuje czynności przewidzianych prawem upadłościowym. Nie jest wobec tego wykluczone, że zanim wierzyciel uzyskałby prawomocny wyrok, syndyk dokonać może podziału masy i egzekucja wyroku okaże się niemożliwa, gdyż cały majątek osoby trzeciej (upadłego) został już rozdysponowany pomiędzy innych wierzycieli upadłego. Natomiast zgłoszenie wierzytelności jaką powód ma wobec osoby trzeciej przewidzianych w art. 531 k.c., która jest już w upadłości, bezpośrednio do masy upadłości pozwala na uwzględnienie jego wierzytelności. Wierzytelność powoda niewątpliwie wymaga potwierdzenia, czyli określenia, czy zachodzą warunki przewidziane przepisami kodeksu cywilnego dla uznania czynności prawnej upadłego za aktualnie bezskuteczną wobec masy. Zgłoszenie wierzytelności należy wobec tego dokonać sędziemu komisarzowi (art. 236 ust. 1 p.u.). Po ustaleniu listy wierzytelności jeżeli powód nie zostałby umieszczony na liście wierzytelności przez syndyka, to przysługuje mu sprzeciw do sędziego komisarza (art. 256 ust. 1 pkt 2 p.u.). Na postanowienie w sprawie sprzeciwu przysługuje wierzycielowi zażalenie do sądu upadłościowego (art. 259 ust. 2 p.u.). 

Zgłoszenie wierzytelności powoda wiążącej się z uznaniem za bezskuteczną wobec masy upadłości czynności, której dokonał dłużnik powoda z osobą trzecią, pozwala na uwzględnienie wierzytelności jaką będzie powód mógł dochodzić względem masy upadłości, bez zbędnej zwłoki, która wiązałaby się z wytoczeniem powództwa wobec syndyka w postępowania odrębnym od postępowania upadłościowego. Z drugiej strony wskazane wyżej przepisy prawa upadłościowego pozwalają powodowi na przedstawienie sędziemu komisarzowi, syndykowi oraz ostatecznie sądowi upadłościowemu tych samych dowodów i twierdzeń, które przedstawia w postępowaniu odrębnym wytoczonym syndykowi.

Wyrok SN z dnia 27 marca 2019 r., V CSK 13/18

Standard: 64077 (pełna treść orzeczenia)