Parki narodowe jako państwowe osoby prawne

Parki narodowe są państwowymi osobami prawnymi, które z dniem wejścia w życie ustawy o utworzeniu parku narodowego albo rozporządzenia w sprawie zmiany jego granic nabywają z mocy prawa użytkowanie wieczyste nieruchomości Skarbu Państwa, położonych w jego granicach i służących realizacji jego celów oraz własność położonych na tych nieruchomościach budynków, innych urządzeń i lokali (art. 8a ust. 1 i art. 10 ust. 3 u.o.p.). 

Parki narodowe stanowią w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody formę ochrony przyrody, obejmującą obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe (art. 6 ust.1, art. 8 ust. 1 u.o.p.). Nieruchomości znajdujące się na tym obszarze mogą być własnością parku narodowego, Skarbu Państwa (który może oddać je w użytkowanie wieczyste parkowi narodowemu lub pozostawić w zarządzie państwowych jednostek organizacyjnych), innych osób fizycznych lub prawnych. Znaczenie i zadania parku narodowego, polegające na zachowaniu różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów, były przyczyną wprowadzenia szczególnego reżimu prawnego w odniesieniu do nieruchomości położonych na jego terenie. I tak zasoby przyrodnicze parków narodowych zaliczone są do strategicznych zasobów naturalnych kraju w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (jedn. tekst: Dz.U. z 2018 r., poz. 1235), czego konsekwencją jest to, że nie mogą służyć zaspokojeniu roszczeń osób fizycznych, byłych właścicieli lub ich spadkobierców, z tytułu utraty własności, a te które stanowią własność Skarbu Państwa nie podlegają, z wyjątkami wynikającymi z odrębnych ustaw, przekształceniom własnościowym, w szczególności nie mogą być komercjalizowane i prywatyzowane.

Nieruchomości państwowe znajdujące się na terenie parku, z pewnymi odrębnościami dotyczącymi nieruchomości zarządzanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, wchodzą w skład Zasobu Nieruchomości, którym gospodaruje na zasadach określonych w ustawie państwowa osoba prawna - Krajowy Zasób Nieruchomości (ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. o Krajowym Zasobie Nieruchomości, jedn. tekst: Dz.U. z 2018, poz. 2363). Grunty znajdujące się parków narodowych wyłączone są jednak spod przepisów ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (jedn. tekst: Dz.U. 2019 r., poz. 817). 

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2018 r., poz. 2204 ze zm.) nakazuje wszystkim podmiotom, władającym nieruchomościami położonymi na obszarach parków narodowych, podejmowanie czynności prawnych obejmujących sprzedaż nieruchomości, oddawanie w użytkowanie wieczyste, użytkowanie, najem lub dzierżawę w porozumieniu z dyrektorem właściwego parku (art. 19 ust. 1 pkt 2). Uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego wymagają także projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej w części dotyczącej parku narodowego i jego otuliny (art. 8 ustawy o ochronie przyrody).

Odrębne rozwiązania przewidziane są w odniesieniu do lasów, znajdujących się na terenie parków narodowych. Lasy będące własnością Skarbu Państwa, będące w użytkowaniu wieczystym parków narodowych, wyłączone są spod przepisów o zarządzie wykonywanym przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (art. 4 ust. 2 u.o.l.). Projekty planów urządzenia lasu, uproszczonych planów urządzenia lasu i zadania z zakresu gospodarki leśnej w części dotyczącej otuliny parku narodowego, projekty uproszczonych planów urządzenia lasu lub zadania z zakresu gospodarki leśnej, o których mowa w art. 19 ust. 3 i 4 ustawy, w granicach parku narodowego wymagają uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego (art. 8 ust. 7 i 8 u.o.p.).

Jednym ze szczególnych rozwiązań, dotyczących nieruchomości położonych na terenie parków narodowych, jest prawo pierwokupu. 

Uchwała SN z dnia 14 czerwca 2019 r., III CZP 6/19

Standard: 64040 (pełna treść orzeczenia)