Dozwolony cytat w świetle Dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym

Artykuł 5 Dyrektywy, zatytułowany „Wyjątki i ograniczenia” uprawnia w ust. 3 lit. d państwo członkowskie do wprowadzenia wyjątków lub ograniczeń w odniesieniu do prawa do zwielokrotniania utworu oraz prawa do publicznego udostępniania utworów, w przypadku cytowania do celów takich jak słowa krytyki lub recenzji, o ile dotyczy ono utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną, który został już prawnie podany do publicznej wiadomości, o ile zostanie podane źródło łącznie z nazwiskiem autora, poza przypadkami, w których okaże się to niemożliwe oraz o ile korzystanie odbywa się zgodnie z uczciwymi praktykami i w rozmiarze usprawiedliwionym przez szczególny cel.

W art. 5 ust. 5 dyrektywy podkreślony został wyjątkowy charakter możliwych ograniczeń praw twórcy, m.in. dotyczący dozwolonego cytatu; ograniczenia powinny być stosowane tylko w niektórych, szczególnych przypadkach, które nie naruszają normalnego wykorzystania dzieła lub innego przedmiotu objętego ochroną ani nie powodują nieuzasadnionej szkody dla uzasadnionych interesów podmiotów praw autorskich.

Zgodnie z wykładnią art. 5 ust. 3 i 5 dyrektywy, dokonaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE (por. np. trzy wyroki z dnia 29 lipca 2019 r. wydane w sprawach C-516/17 Spiegel Online GmbH, Funke Medien NRW GmbH, czy C-476/17 Pelham GmbH i in.), zakres swobody, z którego korzystają państwa członkowskie w celu wprowadzenia w życie wyjątków i ograniczeń przewidzianych m. in. w art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/29, nie może być wykorzystany dla podważenia celów tej dyrektywy, polegających – co wynika z jej motywów 1 i 9 – na wprowadzeniu wysokiego poziomu ochrony na rzecz autorów i prawidłowym funkcjonowaniu rynku wewnętrznego.

Mimo więc, że art. 5 ust. 3 lit. d, odnoszący się do prawa cytatu, który przyznaje uprawnienia do określenia wyjątków państwu członkowskiemu, nie wprowadza pełnej harmonizacji zakresu tych wyjątków lub ograniczeń, to jednak żaden przepis dyrektywy nie przewiduje możliwości rozszerzenia przez państwo członkowskie wynikającego z dyrektywy zakresu wyjątków i ograniczeń, gdyż podważałoby to możliwość spełnienia wymagania spójności ich stosowania wyjątków i ograniczeń w przestrzeni prawa europejskiego. Wykładnia ta ma istotne znaczenie w niniejszej sprawie, ponieważ względy jednolitego stosowania prawa Unii i zasady równości nakazują nadanie treści przepisu prawa Unii, który nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia jego znaczenia i zakresu, jednolitej i autonomicznej wykładni w całej Unii.

Z motywu 32 Dyrektywy wynika, że wykaz wyjątków i ograniczeń zawarty w art. 5 jest wyczerpujący (por. np. wyrok z dnia 7 sierpnia 2018., C-161/17, Renckhoff EU:C:2018:634). Pojęcie cytowania, ujęte w dyrektywie rozumiane powinno być potocznie, jako wykorzystanie przez użytkownika niebędącego autorem utworu lub jego fragmentu celem zilustrowania wypowiedzi, obronienia opinii lub umożliwienia konfrontacji intelektualnej między tym utworem a wypowiedziami użytkownika korzystającego z cytatu. Przy czym to użytkownik chronionego utworu, który powołuje się na wyjątek dotyczący cytowania, musi ustalić bezpośredni i ścisły związek między cytowanym utworem i własnymi rozważaniami, umożliwiający konfrontację intelektualną z utworem innej osoby.

W art. 5 ust. 3 lit. d dyrektywy 2001/29/WE uściślono przy tym, że celem zamieszczenia cytatu powinno w szczególności (a więc przykładowo) być umożliwienie krytyki lub recenzji (por. wyrok TSUE z dnia 29 lipca 2019 r., C-516/17, Spiegel Online GmbH pkt. 78,79). W każdym jednak razie zachowane być muszą wymagania z art. 5 ust. 3 d in fine i ust. 5 dyrektywy – a więc korzystanie musi odbywać się zgodnie z uczciwymi praktykami i w rozmiarze usprawiedliwionym przez szczególny cel, zaś użycie cytatu nie może naruszyć normalnego wykorzystania dzieła, z którego cytat został zaczerpnięty, ani powodować nieuzasadnionej szkody dla usprawiedliwionych interesów podmiotów praw autorskich.

Wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2019 r., II CSK 7/18

Standard: 64015 (pełna treść orzeczenia)