Groźba wszczęcia postępowania karnego

Definicja groźby bezprawnej na gruncie prawa cywilnego jest szersza niż jej definicja w prawie karnym. Na gruncie prawa karnego groźba bezprawna może być znamieniem różnego rodzaju przestępstw, przy czym prawo karne zna przestępstwa, w którym zwrot groźba spowodowania postępowania karnego dotyczy tylko zachowania sprawcy i nie obejmuje skutku w postaci wywołania u zagrożonego uzasadnionej obawy spełnienia groźby; jego wystąpienie dla zaistnienia przestępstwa jest wówczas irrelewantne.

Groźba spowodowania postępowania karnego nigdy nie występuje, jako przestępstwo samoistne. Różnice w prawie cywilnym i karnym przy ustalaniu zakresu pojęcia groźby bezprawnej skłaniają do wniosku, że z objęcia w prawie karnym pojęciem groźby również wszczęcia postępowania karnego nie wynika żaden automatyzm, w szczególności taki, który pozwalałby przyjąć, że zagrożenie wszczęciem postępowania karnego stanowi równocześnie groźbę bezprawną w rozumieniu art. 87 k.c.

Za ugruntowany należy uznać pogląd (por. wyroki SN z dnia 5 stycznia 1983 r. I PR 106/82; z dnia 5 sierpnia 1981 r. I PR 52/80; z dnia 19 grudnia 2002 r. II CKN 1076/00; z dnia 19 marca 2002 r., I CKN 1134/99; z dnia 2 marca 2012 r., I PK 109/1), że groźba bezprawna w rozumieniu art. 87 k.c. oznacza zagrożenie podjęciem działania niezgodnego z prawem lub zasadami współżycia społecznego (użycie bezprawnego środka) albo działania zgodnego z prawem, ale zmierzającego do osiągnięcia celu niezgodnego z prawem (bezprawność celu).

Groźba bezprawna w rozumieniu art. 87 k.c. oznacza zagrożenie podjęciem działania niezgodnego z prawem lub zasadami współżycia społecznego (użycie bezprawnego środka) albo działania zgodnego z prawem, ale zmierzającego do osiągnięcia celu niezgodnego z prawem (bezprawność celu).

Tak, więc zachowanie grożącego, polegające na zagrożeniu wszczęciem postępowania karnego nie musi być w prawie cywilnym automatycznie ocenione, jako bezprawne, może nie stanowić czynu bezprawnego. Ponieważ każdy, zgodnie z art. 304 § 1 k.p.k., ma obowiązek społeczny donieść o przestępstwie, o którym się dowiedział, to również grożący ma takie prawo i obowiązek, i nie można mu z tego czynić zarzutu. W tym ujęciu, groźbę spowodowania postępowania karnego można porównać do innych prawnych przedsięwziąć, takich jak w np. wytoczenie powództwa cywilnego czy wykorzystanie innego środka prawnego dla realizacji roszczenia. 

 Wyrok SN z dnia 2 lutego 2018 r., II CSK 324/17

Standard: 63863 (pełna treść orzeczenia)