Obalenie domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym wpisu prawa ujawnionego w księdze wieczystej

Obalenie domniemania sprowadza się do wykazania, że rzeczywisty stan prawny jest odmienny od ujawnionego w księdze wieczystej, ponieważ wpisane w księdze prawo nie istnieje lub mimo wykreślenia z księgi, ciągle istnieje (por. wyrok TK z 21 lipca 2004 r., SK 57/03 i uchwały SN z 15 marca 2006 r., III CZP 106/05 i z 18 maja 2010 r., III CZP 134/09).

Do obalenia domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym wpisu prawa ujawnionego w księdze wieczystej może dojść przede wszystkim w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h., jednak w piśmiennictwie i w judykaturze przyjmuje się, że nie jest to jedyna droga do obalenia domniemań określonych w art. 3 u.k.w.h. Do ich wzruszenia może dojść także w innym postępowaniu sądowym, jeżeli zgodność z rzeczywistym stanem prawnym wpisu prawa ujawnionego w księdze wieczystej ma znaczenie dla wyniku tego postępowania.

Powyższy pogląd jest prezentowany jednolicie w orzecznictwie Sądu Najwyższego w odniesieniu do wpisów deklaratywnych (zob. orzecznictwo powołane w postanowieniu SN z 20 marca 2019 r., V CSK 1/18), a w odniesieniu do wpisów konstytutywnych w judykaturze zajmowane jest także stanowisko, że domniemanie ich zgodności z prawem może być obalone tylko w postępowaniu przewidzianym w art. 10 u.k.w.h.

Przy niewielkiej ilości wpisów, którym przyznaje się znaczenie konstytutywne, przytoczony pogląd jest formułowany w kontekście prawa użytkowania wieczystego (zob. uchwałę SN z 13 stycznia 2011 r., III CZP 123/10, wyroki SN z 16 lutego 2011 r., I CSK 305/10, z 4 marca 2011 r., I CSK 340/10, z 26 czerwca 2014 r., III CSK 192/13., z 22 lutego 2018 r., I CSK 391/17, z 12 kwietnia 2019 r., I CSK 172/18), a także w kontekście odrębnej własności lokalu (zob. wyrok SN z 9 listopada 2011 r., II CSK 104/11.).

Wyrok SN z dnia 26 czerwca 2020 r., I CSK 429/18

Standard: 63794 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

W uchwale z dnia 13 stycznia 2011 r., III CZP 123/10 Sąd Najwyższy wskazał, że domniemanie zamieszczone w art. 3 u.k.w.h. jest wzruszalne i może być obalone przez przeprowadzenie dowodu przeciwnego.

Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie dominuje zapatrywanie, iż obalenie tego domniemania może nastąpić nie tylko w drodze powództwa przewidzianego w art. 10 u.k.w.h., ale również w każdym innym postępowaniu, w którym obalenie takiego domniemania stanowi przesłankę rozstrzygnięcia.

W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2010 r., III CZP 134/09 podkreślono jednak, że powództwo przewidziane w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest jedyną drogą umożliwiającą trwałe i skuteczne wobec wszystkich obalenie domniemania ustanowionego w art. 3 ust. 1 u.k.w.h. Zwrócono przy tym uwagę na możliwość podważenia tego domniemania również w innych postępowaniach, w których rzeczywisty stan prawny nieruchomości ma znaczenie jako przesłanka zgłaszanych żądań lub obrony przed nimi, z zastrzeżeniem jednak, że w takiej sytuacji skutki obalenia domniemania ograniczają się do tego postępowania i jego stron, nie uzasadniając zmiany treści wpisów figurujących w księdze.

Wyrok wydany w wyniku uwzględnienia powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. stanowi natomiast podstawą skorygowania stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej.

Wyrok SN z dnia 29 listopada 2019 r., I CSK 473/18

Standard: 64115 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy