Prawo do życia ludzkiego w orzecznictwie ETPCz

Prawo do życia jest uznawane w judykaturze ETPC za najbardziej fundamentalne ze wszystkich praw, podstawową wartość w społeczeństwach demokratycznych, chronioną przez wszystkie relewantne konwencje (zob. wyrok ETPC z 27 września 1995 r. w sprawie Mc Cann przeciwko Wielkiej Brytanii, A/324, EHRR 97, s. 34, § 147). Wprawdzie ETPC nie wypowiadał się na tle art. 2 konwencji o ochronie praw człowieka na temat legalnych sposobów rozwiązywania konfliktu dóbr w sytuacjach skrajnych, w relacji "życie za życie", niemniej pewne wnioski można sformułować na podstawie wypowiedzi dotyczących środków prawnych godzących w życie lub inne dobra prawne domniemanych zamachowców.

Po pierwsze - ETPC, podobnie jak polski Trybunał Konstytucyjny i inne europejskie sądy konstytucyjne, formułuje tezę o pozytywnych zobowiązaniach państw wynikających z art. 2 konwencji (zob. m.in. sprawy: Marx przeciwko Belgii, A/31, § 45; Young, James and Webster przeciwko Wielkiej Brytanii, A/44, § 49). Prawo do życia obejmuje zobowiązanie do zapewnienia bezpieczeństwa jednostce (obligation to secure; zob. m.in. K. Blau, Neuere Entwicklungen in der Schutzpflichtdogmatik des EGMR am Beispiel der Fall "Vo/Frankreich", "Zeitschrift für Europarechtliches Studien" 2005, s. 397 i n.). Zgodnie z orzecznictwem ETPC, państwa powinny podejmować wszelkie dostępne i rozsądne kroki w celu zapewnienia ochrony prawa do życia w ramach ich jurysdykcji (zob. orzeczenia w sprawach: Ergi przeciwko Turcji z 28 lipca 1998 r., app. nr 23818/94, Velikova przeciwko Bułgarii z 18 maja 2000 r., app. 41488/98, Kelly i inni przeciwko Wielkiej Brytanii z 4 maja 2001 r., app. nr 30054/96). Państwa mają jednak pewien margines swobody w realizacji ich obowiązków w sytuacji zagrożenia terrorystycznego (zob. B. Knehis, Recht auf Leben und Terrorismusbekämpfung. Anmerkungen zur jüngsten Judikatur des EMGR zu Art. 2 EMRK, [w:] Kontinuität und Wandel der EMRK (red. Ch. Grabenwarter, R. Thienel), Kehl 1998, s. 21 i n.).

ETPC nie opowiada się a priori za żadnym modelowym rozwiązaniem konfliktu wartości, jakimi są bezpieczeństwo publiczne oraz prawa i wolności jednostek. Stwierdza bowiem, że wymagany stopień bezpieczeństwa zależy od okoliczności konkretnej sprawy (zob. orzeczenie w sprawie Ärzte für das Leben przeciwko Austrii z 21 czerwca 1988 r., app. nr 10126/82). Jest to związane ze stałą linią orzecznictwa strasburskiego dotyczącego ujęcia zasady proporcjonalności na tle konwencji o ochronie praw człowieka jako "żywego instrumentu", którego nie da się wyznaczyć za pomocą z góry określonej skali (zob. orzeczenie ETPC z 25 kwietnia 1978 r. w sprawie Tyrer przeciwko Wielkiej Brytanii, § 31).

Po drugie - przesłanki legalności pozbawienia życia są interpretowane przez ETPC niezwykle restrykcyjnie. Najbardziej czytelnym przejawem takiej oceny było rozstrzygnięcie w sprawie Mc Cann przeciwko Wielkiej Brytanii, w której trzech członków IRA (Mc Cann, Farell i Savage), podejrzanych o planowanie zamachu bombowego na brytyjską bazę wojskową na Gibraltarze, zostało zastrzelonych przez brytyjskie siły specjalne (post factum okazało się, że napastnicy nie mieli przy sobie broni ani materiałów wybuchowych). ETPC podkreślił wówczas, że art. 2 konwencji o ochronie praw człowieka musi być wykładany ściśle, a prawo krajowe powinno precyzyjnie określać okoliczności, w których jakakolwiek osoba może zostać pozbawiona życia przez władze.

Po trzecie - ETPC bardzo restrykcyjnie ocenia i rzadko uznaje dopuszczalność podejmowanych przez państwa środków zapobiegawczych (pre-emptive measures; zob. orzeczenie w sprawie Osman przeciwko Wielkiej Brytanii z 28 stycznia 1998 r., app. nr 13452/94; K. Blau, op.cit., s. 405. Stąd w literaturze stwierdza się, że użycie sił zbrojnych wobec samolotu RENEGADE nie spełnia wymagań dopuszczalności określonych na tle art. 2 konwencji o ochronie praw człowieka, a w razie zaskarżenia przepisu analogicznego do § 14 ust. 3 niemieckiej Luftsicherheitsgesetz przed ETPC rezultat byłby podobny, jak w postępowaniu zakończonym przed FTK (zob. M. Tresselt, op.cit., s. 6-7).

Jeszcze dalej idące wnioski wynikają z opublikowanych wyników prac Komisji Weneckiej Rady Europy, gdzie prawo do życia określa się wprost jako prawo absolutne (zob. pkt III. 7 i IV. 9 opinii Komisji z 4 kwietnia 2006 r. oraz orzeczenie ETPC z 18 grudnia 1996 r. w sprawie Aksoy przeciwko Turcji, § 62).

Wyrok TK z dnia 30 września 2008 r., K 44/07, OTK-A 2008/7/126, Dz.U.2008/177/1095

Standard: 4706 (pełna treść orzeczenia)