Ne bis in idem w orzecznictwie ETPCz

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ETPC, zasada ne bis in idem znajduje zastosowanie w sprawach karnych. O tym, czy mamy do czynienia ze sprawą karną, przesądzają trzy kryteria, powszechnie znane jako kryteria Engela. Pierwszym kryterium jest kwalifikacja prawna czynu w systemie prawnym państwa-strony Konwencji, drugim jest charakter czynu, a trzecim jest stopień surowości kary, który poniesie sprawca. Pierwsze kryterium nie ma charakteru rozstrzygającego, z kolei drugie i trzecie kryterium ETPC stosuje alternatywnie (tzn. wystarczające jest stwierdzenie, że przynajmniej jedno z tych kryteriów prowadzi do uznania, że sankcja ma charakter karny). Jeżeli jednak odrębne rozpatrzenie obu kryteriów nie prowadzi do jasnego wyniku, traktuje się je również kumulatywnie (zob. wyrok z 8 czerwca 1976 r. w sprawie 5100/71, 5101/71, 5102/71, 5354/72 i 5370/72, Engel i inni p. Holandii, pkt 82).

W wyroku z 10 lutego 2009 r. w sprawie 14939/03, Zolotukhin p. Rosji, Wielka Izba ETPC podsumowała dorobek orzeczniczy i stwierdziła, że do naruszenia zasady ne bis in idem dochodzi w sytuacji oskarżenia albo sądzenia za przestępstwo, prawomocnie już osądzone, o ile związane jest ono z identycznymi faktami albo istotnie takimi samymi. Należy zatem skoncentrować się na faktach, które stanowią zespół konkretnych okoliczności faktycznych dotyczących tego samego oskarżonego, i które są nierozerwalnie ze sobą powiązane w czasie oraz przestrzeni, a także których istnienie należy wykazać, aby zapewnić skazanie lub wszczęcie postępowania.

Ustalenia te znalazły potwierdzenie w późniejszym orzecznictwie ETPC (zob. np. wyroki z: 18 października 2011 r. w sprawie 53785/09, Tomasović p. Chorwacji, pkt 19-23; 11 grudnia 2012 r. w sprawie 3653/05, 14729/05, 20908/05, 26242/05, 36083/05 i 16519/06, Asadbeyli i inni p. Azerbejdżanowi, pkt 150-154; 12 grudnia 2013 r. w sprawie 20383/04, Khmel p. Rosji, pkt 58-62; 14 stycznia 2014 r. w sprawie 32042/11, Muslija p. Bośni i Hercegowinie, pkt 25-30; 20 maja 2014 r. w sprawie 37394/11, Glantz p. Finlandii, pkt 48-50; 10 lutego 2015 r. w sprawie Kiiveri p. Finlandii, skarga nr 53753/12, pkt 34; 16 czerwca 2016 r. w sprawie 44396/05, Igor Tarasov p. Ukrainie, pkt 26).

Wyrok TK z dnia 1 grudnia 2016 r., K 45/14, OTK-A 2016/99, Dz.U.2016/2208

Standard: 4699

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPC) postępowaniami karnymi są postępowania, które - obok przestępstw - dotyczą również wykroczeń, niektórych deliktów prawa podatkowego, a także niektórych deliktów prawa administracyjnego. Ustalenie gałęzi prawa, do której należą przepisy definiujące czyn karalny, stanowi, zdaniem ETPC, jedynie formalny etap badania, czy mamy do czynienia ze sprawą karną (zob. wyrok ETPC z 8 czerwca 1976 r. w sprawie Engel i inni p. Holandii, skarga nr 5100/71; podobnie zob. wyroki ETPC z: 25 sierpnia 1987 r. w sprawie Lutz p. Niemcom, skarga nr 9912/82; 22 maja 1990 r. w sprawie Weber p. Szwajcarii, skarga nr 11034/84). Większą wagę ETPC przykłada bowiem do natury czynu karalnego (zob. wyrok ETPC z 28 czerwca 1984 r. w sprawie Campbell i Fell p. Wielkiej Brytanii, skarga nr 7819/77) oraz charakteru sankcji grożącej za popełnienie danego czynu karalnego (zob. wyrok ETPC z 2 września 1998 r. w sprawie Kadubec p. Słowacji, skarga nr 27061/95). ETPC przyjmuje, że sankcja nie ma charakteru karnego, jeżeli zmierza jedynie do naprawienia szkód majątkowych (zob. wyrok ETPC z 23 listopada 2006 r. w sprawie Jussila p. Finlandii, skarga nr 73053/01). Jeżeli natomiast sankcja ma cel represyjny i prewencyjny to wówczas stanowi ona sankcję karną (zob. wyroki ETPC z: 10 lutego 2009 r. w sprawie Zolotukhin p. Rosji, skarga nr 14939/03; 25 czerwca 2009 r. w sprawie Maresti p. Chorwacji, skarga nr 55759/07). Poglądy wyrażone w powyższych sprawach ETPC podtrzymał w orzeczeniach z 17 lutego 2015 r. w sprawie Boman przeciwko Finlandii (skarga nr 41604/11) oraz z 5 października 2016 r. w sprawie Rivard przeciwko Szwajcarii (skarga nr 21563/12). W tej ostatniej sprawie ETPC stwierdził, że zatrzymanie prawa jazdy stosowane obok kary grzywny nie narusza zasady ne bis in idem.

Wyrok TK z dnia 11 października 2016 r., K 24/15, OTK-A 2016/77

Standard: 4700

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPC) postępowaniami karnymi są postępowania, które - obok przestępstw - dotyczą również wykroczeń, niektórych deliktów prawa podatkowego, a także niektórych deliktów prawa administracyjnego. Ustalenie gałęzi prawa, do której należą przepisy definiujące czyn karalny, stanowi, zdaniem ETPC, jedynie formalny etap badania, czy mamy do czynienia ze sprawą karną (wyrok ETPC z 8 czerwca 1976 r. w sprawie Engel i inni przeciwko Holandii, skarga nr 5100/71, podobnie: wyrok ETPC z 25 sierpnia 1987 r. w sprawie Lutz przeciwko Niemcom, skarga nr 9912/82; wyrok ETPC z 22 maja 1990 r. w sprawie Weber przeciwko Szwajcarii, skarga nr 11034/84). Większą wagę ETPC przykłada bowiem do natury czynu karalnego (wyrok ETPC z 28 czerwca 1984 r. w sprawie Campbell i Feli przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 7819/77) oraz charakteru sankcji grożącej za popełnienie danego czynu karalnego (wyrok ETPC z 2 września 1998 r. w sprawie Kadubec przeciwko Słowacji, skarga nr 27061/95).

Wyrok TK z dnia 18 listopada 2010 r., P 29/09, OTK-A 2010/9/104, Dz.U.2010/225/1474

Standard: 4701 (pełna treść orzeczenia)