Kontratyp dyscyplinarny sędziego (art. 107 § 3 u.s.p.)

W dniu 9 czerwca 2022 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, zam. Dz. U. z dnia 14 czerwca 2022 r., poz. 1259, która weszła w życie w dniu 15 lipca 2022 r. Ustawą tą znowelizowano między innymi do art.107 u.s.p. - dodano paragraf trzeci ustanawiając tym samym kontraatyp dyscyplinarny, czyli ujęte w nim okoliczności wyłączają bezprawność dyscyplinarną.

W literaturze wskazuje się, że przewinieniem dyscyplinarnym jest wyłącznie: a) czyn, b) dyscyplinarnie bezprawny, czyli w przypadku sędziów naruszający obowiązki służbowe wynikające z przepisów rożnej rangi, bądź godzący w godność urzędu sędziego, c) wpływający ujemnie, w stopniu większym niż znikomy na dobra chronione przepisem art. 107 u.s.p., d) zawiniony.

Zgodnie z wolą ustawodawcy, od dnia 15 lipca 2022 r., nie stanowi zatem przewinienia dyscyplinarnego:

1) okoliczność, że orzeczenie sądowe wydane z udziałem danego sędziego obarczone jest błędem w zakresie wykładni i stosowania przepisów prawa krajowego lub prawa Unii Europejskiej lub w zakresie ustalenia stanu faktycznego lub oceny dowodów;

2) wystąpienie do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z wnioskiem o rozpatrzenie pytania prejudycjalnego, o którym mowa w art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej;

3) badanie spełniania wymogów niezawisłości i bezstronności w przypadku, o którym mowa w art. 42a § 3 lub art. 23a § 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych, lub art. 5a § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych, lub badanie spełniania wymogów niezależności lub niezawisłości w przypadku, o którym mowa w art. 26 § 2 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, lub badanie spełniania wymogów niezawisłości i bezstronności w przypadku, o którym mowa w art. 29 § 5 u.s.p.

To ustawowe rozwiązanie wpisuje się w wieloletnią, ugruntowaną linię orzeczniczą Sądu Najwyższego, że w sprawowaniu urzędu sędziego, które ze swojej istoty polega na wykładni prawa i stosowaniu prawa, podczas rozstrzygania spraw zawisłych przed sądami, mogą zdarzyć się błędy, dotyczące np. wadliwej oceny dowodów, błędów w ustalaniu stanu faktycznego, błędów w wykładni przepisów prawa. Podkreślano, że sędzia, który przy wydawaniu orzeczenia byłby skrępowany zagrożeniem odpowiedzialnością dyscyplinarną w razie popełnienia błędu nie mógłby być niezawisły.

W wyroku z dnia 7 maja 2008 r. sygn. akt SNO 45/45, SN – SD, podkreślił, iż za błędy w niezawisłym orzekaniu sędzia może być tylko wyjątkowo pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej, a mianowicie wówczas gdyby miało miejsce tzw. kwalifikowane bezprawie sądowe, czyli zamierzone umyślne, oczywiste i rażące pogwałcenie przepisów prawa, widoczne od razu dla każdego i bez wnikania w szczegóły sprawy oraz bez potrzeby analizowania stanu faktycznego i prawnego, a ponadto pod warunkiem, że usunięcie kwalifikowanych wad orzeczenia nie było możliwe przez zastosowanie prawem przewidzianych procedur umożliwiających instancyjną kontrolę i zweryfikowanie błędnego orzeczenia sądowego.

Także w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 lipca 2021 r. w sprawie C-791/19, przyjęto, że wyłączenie gwarancji wynikających z zasady niezawisłości sędziowskiej dotyczy „poważnych i całkowicie niewybaczalnych zachowań ze strony sędziów, polegających na przykład na celowym i wynikającym ze złej wiary lub z wyjątkowo poważnych i rażących zaniedbań pogwałceniu przepisów prawa krajowego i prawa Unii, których przestrzeganie mają zapewnić, lub na arbitralnym szafowaniu wyroków lub odmowie wymiaru sprawiedliwości, podczas gdy jako depozytariusze funkcji orzeczniczych mają za zadanie orzekać w sporach poddawanych im pod rozstrzygnięcie przez jednostki” (por. pkt 137 tego wyroku).

Zatem gwarancje sędziowskiej niezawisłości, wynikające z regulacji przyjętych w art. 107 § 3 pkt 1 – 3 u.s.p., dają każdemu sędziemu bardzo szeroką swobodę w realizacji wymiaru sprawiedliwości. Tak istotne – w stosunku do poprzedniego stanu prawnego - ograniczenie materialnego zakresu odpowiedzialności sędziego za przewinienie dyscyplinarne nie powinno jednak odbywać się kosztem prawa do uzyskania trafnego i sprawiedliwego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.

Uchwała SN z dnia 14 września 2022 r., I ZZ 2/22

Standard: 63194 (pełna treść orzeczenia)