Kontrola w trybie art. 380 k.p.c. postanowień w przedmiocie wyłączenia sędziego
Rozstrzygnięcie o wyłączeniu sędziego (art. 52 k.p.c.) Rozpoznanie postanowień sądu I instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia (art. 380 k.p.c.)
Postanowienie o odmowie wyłączenia sędziego, zgodnie z art. 394[1a] § 1 pkt 10 k.p.c., podlega samodzielnej kontroli zażaleniowej. Ustawodawca dąży w ten sposób do tego, aby definitywne rozstrzygnięcie co do przyczyn mogących uzasadniać wyłączenie sędziego, a tym samym ewentualne odsunięcie od rozpoznania sprawy sędziego, którego bezstronność może budzić uzasadnioną wątpliwość, nastąpiło możliwie w jak najwcześniejszej fazie postępowania (por. także art. 50 § 2 k.p.c.), w każdym zaś razie przed wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie (art. 50 § 3 k.p.c.).
Jeżeli zażalenie nie zostanie wniesione, postanowienie o odmowie wyłączenia sędziego staje się prawomocne formalnie (art. 363 § 1 k.p.c.), a przesądzona nim materia pozostaje poza kognicją sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację. Ocenę tę a fortiori należy odnieść do sytuacji, w której strona skorzystała z możliwości wniesienia zażalenia, które zostało oddalone.
Reguła, według której postanowienia sądu pierwszej instancji zaskarżalne zażaleniem, w tym postanowienie o odmowie wyłączenia sędziego, ograniczają zakres badania sprawy przez sąd rozpoznający apelację, doznaje wyjątku w zakresie, w jakim sąd drugiej instancji jest obowiązany do badania, czy przed sądem pierwszej instancji nie doszło do nieważności postępowania ze względu na uczestnictwo w rozpoznaniu sprawy sędziego podlegającego wyłączeniu z mocy ustawy (art. 379 pkt 4 w związku z art. 378 § 1 k.p.c.).
Skutki postanowienia oddalającego wniosek o wyłączenie sędziego, wynikające z jego niezaskarżenia lub oddalenia zażalenia, nie powinny stać na przeszkodzie kontroli nieważności postępowania pierwszoinstancyjnego związanej z ewentualnym orzekaniem przez sędziego wyłączonego ex lege, którą sąd drugiej instancji powinien prowadzić w granicach zaskarżenia z urzędu, niezależnie od granic apelacji (por. także mutatis mutandis uchwała SN z dnia 26 stycznia 2012 r., III CZP 86/11).
Uchwała SN z dnia 13 maja 2022 r., III CZP 83/22
Standard: 63157 (pełna treść orzeczenia)