Rozpoznawanie spraw o alimenty w postępowaniu uproszczonym

Sprawa o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych z powództwa małoletniego wnuka przeciwko dziadkowi jest niewątpliwie sprawą o świadczenie i jeżeli wartość przedmiotu sporu w takiej sprawie nie przekracza 20.000 zł, spełnia ona przesłanki rozpoznania w postępowaniu uproszczonym wynikające z art. 505[1] § 1 k.p.c. 

Podstawowym rodzajem wykładni prawa jest wykładnia literalna. Kolejne rodzaje wykładni, w tym celowościowa, mogą mieć zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy wykładnia literalna nie daje jednoznacznego wyniku (rozumienia przepisu prawa) lub daje rezultat sprzeczny z podstawowymi regułami logicznego rozumowania i zasadami prawa. Dodatkowo, jeżeli ustawodawca przewidział wyjątki od przyjętej zasady, zastosowanie znajduje reguła exceptiones non sunt extendendae, a więc nie można ich interpretować rozszerzająco. Z zestawienia § 1 i 2 art. 505[1] k.p.c. wynika, że pierwszy paragraf zawiera normę ogólną, a drugi – wyjątki od niej, z tym że jak wskazano, z katalogu wyłączeń dla dalszych rozważań znaczenie może mieć wyłącznie regulacja zawarta w § 2 pkt 2.

Argumenty celowościowe (funkcjonalne) wyrażone w uchwale  SN z dnia 16 lipca 2021 r., III CZP 44/20, chociaż doniosłe, nie mogą przeważać nad językowym sformułowaniem art. 505[1] § 2 pkt 2 k.p.c., w którym jest mowa wyłącznie o sprawach małżeńskich i sprawach z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi. Bezspornie do spraw tego rodzaju, nawet w najszerszym rozumieniu, nie należą sprawy między wnukiem a dziadkiem. Treść powołanego przepisu jest jasna, nie wymaga interpretacji z punktu widzenia roszczenia alimentacyjnego wnuka przeciwko dziadkowi.

Generalnie należy uznać, że skoro norma zawarta w art. 505[1] § 2 k.p.c. powinna być wykładana w sposób ścisły, to zawarty w niej katalog ma charakter zamknięty. Jego rozszerzanie o sprawy, które w jakimś stopniu są podobne do spraw w nim wymienionych, skutkowałoby odejściem od reguły exceptiones non sunt extendendae.

Wyłączenie rozpoznawania spraw o alimenty przeciwko dalszemu wstępnemu w postępowaniu uproszczonym można byłoby rozważać w oderwaniu od art. 505[1] § 2 pkt 2 k.p.c., z uwagi na szczególny charakter takich spraw, przesądzający, że ze swojej istoty wymagają one rozpoznania na zasadach ogólnych. Takie rozwiązanie zastosowano już w orzecznictwie – w odniesieniu do spraw o wydanie lokalu mieszkalnego, objętych reżimem ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (zob. postanowienie SN z 22 lipca 2005 r., III CZP 39/05). Nie sposób jednak pominąć, że wyłączenie zastosowania przepisów o postępowaniu uproszczonym Sąd Najwyższy uzasadnił nie tylko szczególnym przedmiotem tych spraw, ale przede wszystkim treścią norm wymagających udziału podmiotów trzecich w postępowaniu, które pozostają w sprzeczności z normami obowiązującymi w postępowaniu uproszczonym (art. 505[4] § 1 zd. 2 k.p.c.). W przypadku spraw o alimenty nie ma norm tego rodzaju, które byłyby sprzeczne z regulacją postępowania uproszczonego. Takimi nie są bowiem przepisy regulujące w tym postępowaniu np. postępowanie dowodowe czy postępowanie apelacyjne. Uzasadnienie odwołujące się do specyfiki spraw o świadczenia alimentacyjnego dochodzone przez wnuka od dziadka można bowiem odnieść również do innych spraw, co do których można powiedzieć, że są doniosłe społecznie, np. spraw o odszkodowanie, rentę, zadośćuczynienie itd., wynikających z błędów medycznych czy wypadków – tego rodzaju świadczenia mają niejednokrotnie zasadnicze znaczenie dla egzystencji i rozwoju poszkodowanego, a samo postępowanie musi być wnikliwe.

Także wyłączenie możliwości przedmiotowej zmiany powództwa (art. 505[4] § 1 zd. 1 k.p.c.) samo w sobie nie przemawia za odstąpieniem od zastosowania do omawianej kategorii spraw przepisów o postępowaniu uproszczonym.

W przypadku ewentualnego rozszerzenia powództwa może mieć zastosowanie art. 219 k.p.c. Nie można również zapominać, że sąd może rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym, jeżeli może to przyczynić się do sprawniejszego rozwiązania sporu (art. 505[1] § 3 k.p.c.). Każdorazowo należy to do oceny sądu i nie jest wykluczone w realiach konkretnej sprawy, że niezbędne będzie wyłączenie tych przepisów, np. w celu przeprowadzenia w szerszym zakresie postępowania dowodowego.

Uchwała SN z dnia 8 października 2024 r., III CZP 16/24

Standard: 82808 (pełna treść orzeczenia)

W stanie prawnym ukształtowanym ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1469 ze zm.) sprawa o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych z powództwa małoletniego dziecka przeciwko rodzicowi, w której wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy złotych, nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym (art. 505[1] § 2 pkt 2 k.p.c.).

Nie ma aksjologicznego uzasadnienia dla przyjęcia, że sprawy o alimenty w kwocie np. po 2 000 zł miesięcznie (wartość przedmiotu sporu 24 000 zł) powinny być rozpoznawane w trybie zwykłym a sprawy o alimenty w kwocie np. po 600 zł miesięcznie w postępowaniu uproszczonym. Paradoks polegałby na tym, że w celu ustalenia świadczenia alimentacyjnego zapewniającego bardziej dostatnie życie alimentowanego ustawodawca wymagałby przeprowadzenie postępowania na zasadach ogólnych, a dla świadczenia na poziomie minimum egzystencyjnego (socjalnego) jedynie według uproszczonych reguł procesowych. Charakter spraw alimentacyjnych jest tego rodzaju, że ich znaczenie nie wzrasta wraz z ich wysokością i w efekcie różnicowanie ich - ze względu na wysokość tego rodzaju świadczenia - jest zawodne.

Uchwała SN z dnia 16 lipca 2021 r., III CZP 44/20

Standard: 63057 (pełna treść orzeczenia)