Stosunek pracy z osobą prowadzącą formalnie samodzielną działalność gospodarczą w lokalu wynajętym przez kontrahenta

Osoba prowadząca formalnie samodzielną działalność gospodarczą, rozpoczętą w celu prowadzenia sklepu w lokalu wynajętym przez kontrahenta dostarczającego know-how, może dochodzić ustalenia istnienia stosunku pracy między nią a tym kontrahentem.

Powódce wyznaczono stałe miejsce świadczenia usługi (co zrozumiałe, skoro była kierownikiem punktu sprzedaży zlokalizowanego w konkretnym miejscu) oraz czasu jej świadczenia (w godzinach otwarcia sklepu). Dla oceny stosunku prawnego między powódką a pozwaną Spółką decydujące znaczenie mają jednak podporządkowanie i rozkład ryzyka.

Powódka i pozwana Spółka zawarły umowę „w przedmiocie prowadzenia punktu sprzedaży”. Umowa miała charakter wzorcowy (oparty na pewnym wzorcu umownym). Najistotniejsze elementy treści zobowiązania wyznaczały ogólne warunki umowy. Z ich treści wynikało, że powódka zobowiązuje się do świadczenia usługi prowadzenia punktu sprzedaży. Była nazywana w umowie kierownikiem. Praca kierownika (co wynika z ogólnych warunków) miała być wykonywana w sposób ciągły, w trakcie godzin otwarcia sklepu. Przerwa w świadczeniu pracy była możliwa tylko za zgodą pozwanej Spółki. Jako kierownik punktu sprzedaży powódka otrzymywała za swoją pracę wynagrodzenie podstawowe w stałej umownej wysokości, niezwiązanej z osiąganymi rezultatami pracy (np. wielkością obrotów, wartością sprzedaży, utargiem, zyskiem). Realizacja bieżących celów sprzedażowych mogła stanowić podstawę do wypłaty wynagrodzenia dodatkowego, decydowała o tym pozwana Spółka. Strona pozwana zobowiązała się do zwrotu wydatków poniesionych przez kierownika w związku ze świadczeniem usług. Jednym z wydatków było wynagrodzenie pracowników. Wydatki oraz ich wysokość musiały zostać zatwierdzone przez pozwaną Spółkę przed ich poniesieniem przez kierownika. Może z tego wynikać, że usługa była świadczona przez kierownika w imieniu własnym, lecz na ryzyko pozwanej Spółki. Umowa (§ 10 ogólnych warunków) zawierała postanowienia o możliwości każdorazowej kontroli prawidłowego wykonywania umowy oraz o możliwości udzielania kierownikowi poleceń. Jednocześnie umowa zawierała liczne postanowienia co do kar umownych za nienależyte wykonywanie umowy, co jest charakterystyczne dla stosunków cywilnoprawnych, a nie pracowniczych.

Pomijając elementy wskazujące na prowadzenie działalności gospodarczej (samodzielnej, na własny rachunek ekonomiczny) przez kierownika punktu sprzedaży, liczne postanowienia umowne zdają się przemawiać za pracowniczym charakterem zatrudnienia kierownika (stosunek prawny wynikał z umowy starannego działania, praca była wykonywana osobiście, w miejscu i czasie wyznaczonym przez zleceniodawcę, na jego ryzyko ekonomiczne – co do ponoszenia kosztów zatrudnienia pracowników, jak również osobowe – co do wyboru osób do zatrudnienia, z obowiązkiem wykonywania poleceń co do sposobu świadczenia pracy). Praca kierownika odbywała się za wynagrodzeniem (gwarantowanym wynagrodzeniem podstawowym, z ewentualnym wynagrodzeniem dodatkowym zależnym od decyzji pozwanej Spółki).

Powódka świadczyła pracę podporządkowaną o cechach charakterystycznych dla stosunku pracy. Ryzyko gospodarcze i techniczne świadczonej pracy ponosiła pozwana Spółka. Z ustaleń wynika, że także Spółka decydowała o doborze innych pracowników (ryzyko osobowe) oraz wydatkach związanych z prowadzeniem punktu sprzedaży (ryzyko ekonomiczne).

Postanowienia umowne oraz sposób wykonywania zawartej umowy zdają się zaprzeczać, aby powódka była w relacjach z pozwaną Spółką samodzielnym przedsiębiorcą. Sposób świadczonej przez nią usługi nosił w zasadzie tylko cechę zarobkowości. Jej wynagrodzenie podstawowe nie było uzależnione od wyniku gospodarczego punktu sprzedaży i w umowie było ustalone w stałej wysokości. Usługa nie była wykonywana na własne ryzyko gospodarcze powódki. Wątpliwości budzi również, czy o samodzielnej działalności gospodarczej może świadczyć związanie się przedsiębiorcy tylko z jednym stałym kontrahentem (w tym przypadku pozwaną Spółką), bez równoległego (jednoczesnego) świadczenia usług na rzecz innych podmiotów.

Wyrok SN z dnia 18 września 2019 r., I PK 142/18

Standard: 62912 (pełna treść orzeczenia)