Naprawienie szkody w razie wypowiedzenia bez ważnego powodu przez dającego zlecenie (art. 746 § 1 k.c.)

Podstawowym celem normy wyrażonej w art. 746 § 1 k.c. jest ochrona interesu zleceniobiorcy przez naprawienie szkody poniesionej wskutek przedterminowego rozwiązania umowy bez ważnej przyczyny. Motyw naprawienia szkody traci jednak na znaczeniu w przypadku zastrzeżenia przez strony umownego okresu wypowiedzenia umowy, a zatem przyjęcia przez strony, że ustanie umowy po upływie tego umówionego okresu nie naruszy ich interesu i nie spowoduje uszczerbku wymagającego kompensaty (por. uz. wyroku SN z dnia 29 października 2020 r., V CSK 492/18).

Wyrok SN z dnia 13 października 2021 r., I CSKP 239/21

Standard: 62031 (pełna treść orzeczenia)

W razie wypowiedzenia umowy zlecenia dokonanego w zastrzeżonym terminie bez ważnych powodów, roszczenie odszkodowawcze przysługuje biorącemu zlecenie tylko wtedy, gdy w umowie takie postanowienie zostało zawarte.

Skoro możliwe jest wypowiedzenie umowy zlecenia również bez ważnych powodów ze skutkiem natychmiastowym, to tym bardziej możliwe jest zastrzeżenie w umowie terminu wypowiedzenia i w takim wypadku.  Wypowiedzenie takiej umowy przed upływem zastrzeżonego terminu, a więc ze skutkiem natychmiastowym, oznacza. obowiązek naprawienia szkody, jaką poniósł przyjmujący zlecenie na skutek przedwczesnego wypowiedzenia, jeśli nastąpiło ono bez ważnego powodu.

Uzasadnienie roszczenia odszkodowawczego z art. 746 § 1 k.c. traci jednak na znaczeniu, jeżeli strony uzgodniły w umowie, że wypowiedzenie wywoła skutek po upływie oznaczonego terminu. Zastrzeżenie terminu działa zwykle na korzyść zleceniobiorcy, pozwalając mu na przygotowanie się na skutki przedterminowego zakończenia stosunku prawnego. Należy podkreślić także znaczenie autonomii woli stron, które przewidziały w umowie termin wypowiedzenia. Brak dalszych zastrzeżeń umownych oznacza, że strony doszły w tym zakresie do porozumienia, dodając do treści umowy element, który nie został przewidziany wprost w ustawie i zrównując tym samym w skutkach wypowiedzenie umowy z przyczyn „zwykłych” i „ważnych” przez ustanowienie jednolitego trybu zakończenia stosunku prawnego. Brak jest w takiej sytuacji uzasadnienia dla dalszego stosowania osobnej podstawy przyznania odszkodowania z art. 746 § 1 k.c. Regułą prawa zobowiązań jest dyspozytywność norm prawnych, a wyjątki w postaci norm kogentnych należy odczytywać w ścisłych granicach.

Wszystkie zagadnienia, które leżą poza samym uprawnieniem do wypowiedzenia umowy z ważnych przyczyn, należy odczytywać jako oparte na normach dyspozytywnych. W konsekwencji uznać trzeba, że strony mogą umownie wyłączyć roszczenia o odszkodowanie i podobnie jak w wypadku typowych norm dyspozytywnych mogą dokonać tego zarówno wprost jak i per facta concludentia.

Ustawa przewiduje roszczenie odszkodowawcze w razie wypowiedzenia umowy bez ważnego powodu, jednak dotyczy to wypadku wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym, niezależnie od tego, czy w umowie przewidziano termin wypowiedzenia, czy takiego postanowienia umownego nie ma. W przypadku natomiast zastrzeżenia w umowie terminu wypowiedzenia, od woli stron zależy uzgodnienie przypadków, w jakich zleceniobiorcy przysługuje roszczenie odszkodowawcze. 

Wyrok SN z dnia 29 października 2020 r., V CSK 492/18

Standard: 62033 (pełna treść orzeczenia)