Wniosek egzekucyjny przeciwko zmarłemu dłużnikowi

Złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie egzekucji przeciwko zmarłemu dłużnikowi może stanowić oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 377).

Sąd Najwyższy rozpatrywał analogiczne zagadnienie prawne wydając 27 stycznia 2022 r. uchwałę w sprawie III CZP 36/22, , w której przyjął, że złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowi oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 u.k.k. Stwierdził, że „oczywista niecelowość” w rozumieniu art. 30 u.k.k. na charakter obiektywny, a literalne brzmienie tego przepisu nie wskazuje na potrzebę odwołania się przy interpretacji tego pojęcia do intencji lub wiedzy wierzyciela, ale na brak możliwości doprowadzenia do celu oraz niewątpliwość takiej kwalifikacji. W konsekwencji uznał, że brak podstaw do uwzględniania subiektywnego nastawienia wierzyciela i czynienia ustaleń czy złożenie przez niego wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowiło wyraz nadużycia prawa a wierzyciel wiedział o śmierci dłużnika lub też wyraz niedochowania przez wierzyciela należytej staranności przez zaniechanie ustalenia czy dłużnik żyje. Przyjął zatem, że złożenie wniosku przeciwko zmarłemu dłużnikowi zawsze będzie uzasadniać obciążenie wierzyciela opłatą egzekucyjną, także wtedy, gdy nie można mu przypisać żadnego zawinienia.

Uchwała ta zapadła jednak w składzie nie zapewniającym możliwości wydania orzeczenia w warunkach nie dotkniętym nieważnością (zob. m.in. uchwała połączonych Izb SN – zasada prawna - z 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/2020; uchwała SN z 5 kwietnia 2022 r., III PZP 1/22; uchwała SN (7) z 22 czerwca 2022 r., I KZP 2/22 oraz wyroki TSUE z 19 listopada 2019 r., C-585/18, C-624/18, C-625/18; z 2 marca 2021 r., C-824/18; z 6 października 2021 r., C-87/19; z 5 listopada 2021 r., C-92/18; z 21 grudnia 2023 r., C-718/21; a także wyroki ETPVz z 8 listopada 2021 r., Dolińska-Ficek, Ozimek przeciwko Polsce, skargi nr 49868/19 i 57511/19; z 3 lutego 2022 r., Advance Pharma spółka z.o.o. przeciwko Polsce, skarga nr 1469/20; i z 23 listopada 2023 r., Wałęsa przeciwko Polsce, skarga nr 50849/21).

Podobnym zagadnieniem zajmował się także Sąd Najwyższy w uchwale z 28 stycznia 2022 r., III CZP 21/22, przyjmując, że art. 30 u.k.k. nie stanowi podstawy pobrania przez komornika sądowego opłaty egzekucyjnej od wierzyciela na podstawie art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c. ze względu na złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego po ogłoszeniu upadłości dłużnika. 

Uchwała SN z dnia 5 kwietnia 2024 r., III CZP 6/23

Standard: 81204 (pełna treść orzeczenia)

Złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowi oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych.

W grupie przesłanek niedopuszczalności postępowania egzekucyjnego, co przekłada się wprost na niedopuszczalność wszczęcia i prowadzenia egzekucji, mieści się, obok niedopuszczalności drogi egzekucji sądowej, m.in. brak zdolności sądowej dłużnika. Oczywiste jest, że uczestnikiem postępowania egzekucyjnego może być tylko podmiot posiadający zdolność sądową. Zdolności takiej pozbawiona jest osoba zmarła (analogicznie – nieistniejąca osoba prawna), a wszczęciu postępowania egzekucyjnego stoi wówczas na przeszkodzie przeszkoda procesowa o charakterze pierwotnym. Niezależnie od tego, czy brak zdolności sądowej dłużnika (istniejący w dacie złożenia wniosku egzekucyjnego) ujawni się przed wszczęciem postępowania, czy też już po jego wszczęciu, organ egzekucyjny powinien umorzyć postępowanie skierowane przeciwko zmarłemu (art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c.). Postępowanie egzekucyjne w takich przypadkach do zaspokojenia wierzyciela doprowadzić nie może.

Na gruncie art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (dalej: u.k.s.e.), który stanowił regulację odpowiadającą częściowo obecnie obowiązującej normie z art. 30 u.k.k., Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w przypadku skierowania egzekucji przeciwko nieżyjącemu dłużnikowi komornik nie jest uprawniony do obciążenia wierzyciela opłatą egzekucyjną. W uzasadnieniu swego stanowiska Sąd Najwyższy wskazał, że w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego skierowanego przeciwko podmiotowi pozbawionemu zdolności sądowej nie można mówić o niecelowości wszczęcia egzekucji (uchwała SN z 17 grudnia 2010 r., III CZP 93/10).

W ocenie Sądu Najwyższego orzekającego w obecnym składzie, brak podstaw, by podzielić stanowisko, jakoby znaczenie pojęcia „celowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego” mogłoby być ustalane i rozważane wyłącznie w sytuacjach, w których postępowanie egzekucyjne jest dopuszczalne. Wszak nie tylko postępowanie egzekucyjne, które po wstępnym badaniu wniosku okaże się dopuszczalne ze względu na przesłanki podmiotowe i przedmiotowe, może być wszczęte i prowadzone celowo lub niecelowo. Postępowanie niedopuszczalne – wbrew stanowisku wyrażonemu w uchwale z 17 grudnia 2010 r. – nie tylko może podlegać ocenie pod kątem jego celowości, ale wręcz powinno zostać uznane z założenia za niecelowe, skoro nigdy nie może prowadzić do realizacji celu postępowania egzekucyjnego.

Uchwała SN z dnia 27 stycznia 2022 r., III CZP 36/22

Standard: 61829 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy