Zabezpieczenie przez ustanowienie przymusowego zarządu przedsiębiorstwa (art. 292a k.p.k.)

Zabezpieczenie w drodze ustanowienia na podstawie art. 292a § 1 k.p.k. zarządu przymusowego jest sposobem zabezpieczenia, który nie jest wskazany w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. 

Przy wykładni tego artykułu, jedynie pomocnicze znaczenie mogą mieć przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące zarządu przymusowego, bowiem zarząd przymusowy określony w art. 292a § 1 k.p.k. nie jest tym samym zarządem przymusowym, o którym mowa w art. 747 pkt 6 k.p.c.

Zgodnie z art. 292a § 1 k.p.k. zabezpieczenie wykonania orzeczenia, o którym mowa w art. 291 § 1, może nastąpić również przez ustanowienie przymusowego zarządu przedsiębiorstwa i wyznaczenie zarządcy. W postanowieniu określa się przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część oraz wskazuje się zarządcę spośród osób posiadających licencję doradcy restrukturyzacyjnego, o której mowa w ustawie z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji doradcy restrukturyzacyjnego (Dz.U. z 2016 r., poz. 883 oraz z 2018 r., poz. 398). Przepis ten statuuje zatem odrębny sposób zabezpieczenia wykonania orzeczenia od zarządu przymusowego określonego w art. 747 pkt 6 k.p.c., gdyby bowiem miało być inaczej nie byłoby konieczności umieszczenia tego przepisu w Kodeksie postępowania karnego, wystarczyłoby samo odesłanie z art. 292 § 1 k.p.k., na podstawie którego zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, chyba że ustawa stanowi inaczej.

przepisy Kodeksu postępowania karnego nie precyzują w żaden sposób, ani tego, czy zarząd przymusowy określony w art. 292a k.p.k. ustanawiany jest zamiast czy obok zwykłego zarządu przedsiębiorstwa, ani też tego, jakie uprawnienia przysługują zarządcy. W art. 292a § 8 k.p.k. określono jedynie zadania zarządcy przymusowego, wskazując, że zarządca zapewnia ciągłość pracy zabezpieczonego przedsiębiorstwa oraz przekazuje sądowi lub prokuratorowi posiadane informacje mające znaczenie dla toczącego się postępowania, w szczególności o sposobie i okolicznościach wykorzystania tego przedsiębiorstwa do popełnienia przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści oraz o rzeczach i dokumentach mogących stanowić dowód w sprawie. Ponadto w § 9 wskazano, że zarządca sporządza spis składników majątku i praw majątkowych przedsiębiorstwa i przekazuje go prokuratorowi lub sądowi, który wydał postanowienie o zabezpieczeniu. Przy czym właściciel lub inna osoba kierująca przedsiębiorstwem w jego imieniu może wnosić do prokuratora lub sądu, który wydał postanowienie o zabezpieczeniu, o wyłączenie określonych składników majątku lub praw majątkowych z zabezpieczenia, co wskazuje (jak słusznie zauważył Sąd drugiej instancji), że ustanowienie zarządcy przymusowego na podstawie omawianych przepisów nie powoduje likwidacji czy też zakończenia działania normalnego zarządu przedsiębiorstwa, skoro osoba kierująca przedsiębiorstwem nadal może wnosić o podjęcie określonych czynności.

Należy przy tym zwrócić uwagę na pewną istotną różnicę w treści przepisów postępowania cywilnego dotyczących zarządu przymusowego, a treści art. 292a k.p.k. Zgodnie bowiem z art. 7524 § 1 k.p.c. zarząd przymusowy ustanowiony nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego lub nad zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo nad częścią gospodarstwa rolnego wykonuje się według przepisów o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości. W związku z tym zastosowanie znajduje art. 931 § 2 k.p.c., w którym przewidziano, że jeżeli prawidłowe sprawowanie zarządu tego wymaga, sąd odejmie dłużnikowi zarząd i ustanowi innego zarządcę; to samo dotyczy ustanowionego zarządcy. W przepisie tym wprost zatem przewidziano, że ustanowienie zarządu następuje przez dwie czynności, a mianowicie: 1) odjęcie zarządu dłużnikowi i 2) ustanowienie innego zarządcy. Z kolei art. 292a § 1 k.p.k. stanowi już tylko o ustanowieniu przymusowego zarządu przedsiębiorstwa i wyznaczeniu zarządcy, nie wskazując w żaden sposób, aby ustanowienie tego zarządu następowało po odjęciu go dotychczasowemu zarządowi.

Gdyby zatem ustanowienie zarządu przymusowego następowało w sposób określony w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, do którego odsyła art. 292 § 1 k.p.k., wówczas nie byłoby wątpliwości, że zastosowanie ma również art. 931 § 2 k.p.c. i zarząd przymusowy następuje po odjęciu zarządu dotychczasowemu zarządowi. Jednak art. 292a k.p.k. wprowadza swoistą instytucję zarządu przymusowego, która jest odrębna od zarządu przymusowego, o którym mowa w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, zatem nie można stosować do niego przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, bowiem art. 292a k.p.k., który jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 292 k.p.k., do nich nie odsyła.

W związku z powyższym, ponieważ art. 292a § 1 k.p.k. nie przewiduje odjęcia zarządu dotychczasowemu zarządcy, a jednocześnie przyznaje osobom kierującym przedsiębiorstwem pewne uprawnienia już po ustanowieniu zarządu przymusowego, należy uznać, że zarząd przymusowy ustanowiony na podstawie art. 292a § 1 k.p.k. istnieje obok zwykłego zarządu przedsiębiorstwa i ma realizować zadania określone w art. 292a § 8 i 9 k.p.k.

Ponadto, wskazać należy na treść art. 935 § 1 k.p.c. w zw. z art. 7524 § 1 , który stanowi, że zarządca zajętej nieruchomości obowiązany jest wykonywać czynności potrzebne do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ma on prawo pobierać zamiast dłużnika wszelkie pożytki z nieruchomości, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne. W sprawach wynikających z zarządu nieruchomością zarządca może pozywać i być pozywany. Przepis ten, choć, jak wyżej wskazano nie znajdzie wprost zastosowania do zarządu przymusowego, o którym mowa w art. 292a k.p.k., to jednak wskazuje na zakres w jakim zarządca przymusowy może reprezentować zarządzane przedsiębiorstwo. Jest on bowiem ograniczony do sprawy mieszczących się w granicach zwykłego zarządu i tylko w tych granicach może on prowadzić sprawy przedsiębiorstwa, pozywać i być pozwanym. Przepisy art. 292a k.p.k. nie zawierają żadnych norm, które wprowadzałyby dla zarządcy przymusowego, o którym mowa w tym przepisie szerszy zakres reprezentacji i legitymacji sądowej, wręcz przeciwnie, skoro zarządca taki, poza pewnymi zadaniami, które mają ułatwiać prowadzenie postępowania w sprawie, w związku z którą został on ustanowiony, ma za zadanie w zasadzie wyłącznie zapewnienie ciągłości pracy zabezpieczonego przedsiębiorstwa.

Postanowienie SN z dnia 17 października 2019 r., III PZ 15/19

Standard: 61628 (pełna treść orzeczenia)