Stypendia sportowe; składki na ubezpieczenie społeczne

Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy emerytalnej za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu na obszarze Państwa Polskiego po ukończeniu 15 roku życia, z wyjątkiem okresów pobierania stypendium przez osoby uczące się lub studiujące w systemie studiów dziennych, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Z treści tego przepisu wynika, że dla kwalifikacji okresu pobierania stypendium sportowego jako okresu składkowego istotne jest pobieranie stypendium sportowego przed określoną w tym przepisie datą, a nie status okresu pobierania stypendium sportowego w świetle przepisów emerytalnych obowiązujących w latach 80-tych.

Oceny tej nie zmienia wyrok Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2012 r., III UK 44/11, w którym przyjęto, że pobieranie przez zawodnika sportowego tzw. kadrowego oraz nagród pieniężnych w okresie czynnego uprawiania sportu nie jest okresem uważanym za składkowy w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy emerytalnej, ponieważ nie były to stypendia sportowe. Natomiast już w wyroku z 2 października 2008 r., III UK 51/08, Sąd Najwyższy przyjął, że okresy pobierania stypendium sportowego są okresami składkowymi i jako takie są uwzględniane przy przyznawaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, które zależą od posiadania okresu składkowego (odpowiedniej długości tego okresu). Jednocześnie Sąd Najwyższy przyjął, że okres pobierania stypendium sportowego nie jest równoznaczny z zatrudnieniem stale i w pełnym wymiarze w charakterze pracownika, wymaganym dla uzyskania prawa do emerytury w wieku obniżonym.

Dla zakwalifikowania okresu pobierania stypendium sportowego jako okresu składkowego w kontekście ustalania wysokości kapitału początkowego bez znaczenia jest okoliczność, że stypendium sportowe nie było w okresie jego pobierania obciążone składką na ubezpieczenie emerytalne.

Wyrok SN z dnia 2 marca 2022 r., III USKP 105/21

Standard: 66039 (pełna treść orzeczenia)

Stypendystą sportowym może być także trener, a nie jedynie zawodnik.

Ujęcie w jednym dokumencie (kontrakcie) zarówno obowiązków pracowniczych, jak i obowiązków wynikających z umowy cywilnoprawnej o stypendium sportowe nie zmienia odrębności tych umów. Stypendium sportowe ma swoje osadzenie w ustawie o sporcie. Obok obowiązków (zadań) właściwych dla pracowniczego zatrudnienia, kontrakt z trenerem może zawierać szereg zastrzeżeń (obwarowań) dotyczących jego życia prywatnego.

Skoro stypendium sportowe jest świadczeniem określonym w ustawie o sporcie, to umowa obejmująca to świadczenie jest umową odrębną od stosunku pracy. 

Umowa dotycząca wypłacania stypendium sportowego może być co do zasady (z reguły) zakwalifikowana jako umowa cywilna, jednak nie polega ona na świadczeniu usług przez sportowca za otrzymane stypendium. Można przyjąć, że ustawodawca pozostawia stronom uksztaltowanie treści zobowiązania w tym zakresie. Decydować może szereg indywidualnych okoliczności, począwszy od dziedziny sportu, stopnia rozwoju i poziomu wyszkolenia szkoleniowca. Nie jest też konieczne szczegółowe uregulowanie wszystkich obowiązków szkoleniowca, bo nie jest to umowa o wzajemne (ekwiwalentne) świadczenie trenera. Umowa o stypendium sportowe ma oparcie w ustawie. Zakres zadań związanych z pobieraniem stypendium sportowego powinien jednak wykraczać poza obowiązki (nie powinien się pokrywać z obowiązkami) trenera jako pracownika.

Z rozwiązań przyjętych w ustawie o sporcie wynika, że ustawodawca dopuszcza (jako zgodny z prawem) model więzi prawnej trenera z klubem sportowym, oparty jednocześnie na zatrudnieniu pracowniczym oraz pobieraniu stypendium sportowego, którego przeznaczenie jest odrębne od wynagrodzenia z tytułu pracowniczego zatrudnienia pracownika. Cel umowy o stypendium sportowe nie może być tożsamy z celem zawarcia umowy o pracę a obowiązki pracownika nie mogą pokrywać się z obowiązkami stypendysty. Ocenie powinny być poddane umowy dodatkowe, towarzyszące umowie o pracę (choć zawarcie w tym samym dokumencie – kontrakcie), dotyczące świadczeń określonych w ustawie o sporcie, które łączyły się z określonymi zobowiązaniami ubezpieczonego, ograniczającymi sferę życia prywatnego i wykraczającymi w ten sposób znacznie poza podstawowe obowiązki wynikające z pracowniczego zatrudnienia.

Gdy strony umówiły się o stypendium sportowe, to jego wypłata nie stanowi wypłaty wynagrodzenia za pracę, lecz wypłatę stypendium sportowego. Umowa o stypendium sportowe nie stanowi zatem umowy pracę albo jej części. Ubezpieczenie z tytułu pobierania stypendium sportowego ma charakter subsydiarny, gdy występuje w zbiegu z pracowniczym zatrudnieniem (art. 8 ust. 12 ustawy systemowej). Z przepisu tego nie wynika więc, że gdy dochodzi do zbiegu tych tytułów, nie występuje odrębny tytuł ubezpieczenia stypendysty sportowego. Stypendium sportowe nie składa się wówczas na jeden przychód z pracowniczego zatrudnienia łącznie z wynagrodzeniem za pracę.

Sytuacje, w których mogą być przyznane (i są pobierane) stypendia sportowe reguluje ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 r., poz. 1133, dalej: ustawa o sporcie). Przewiduje ona, że klub sportowy może ustanawiać i finansować okresowe stypendia sportowe dla zawodników (art. 5), jednak nie tylko zawodnicy mogą być stypendystami sportowymi w świetle przepisów tej ustawy. Według art. 31 ust. 2 ustawy o sporcie, jednostki samorządu terytorialnego mogą przyznawać stypendia lub nagrody dla trenerów prowadzących szkolenie zawodników osiągających wysokie wyniki sportowe w międzynarodowym współzawodnictwie sportowym lub w krajowym współzawodnictwie sportowym, stypendia te są finansowane z budżetu tych jednostek.

Jak wynika z art. 27 tej ustawy o sporcie, jednostka samorządu terytorialnego (np. miasto lub gmina) finansuje działalność sportową ze środków własnych, co może polegać na przekazaniu dotacji celowej z budżetu tej jednostki na rzecz klubu sportowego działającego na jej obszarze a dotacja ta może być przeznaczona na sfinansowanie stypendiów sportowych i wynagrodzenia kadry szkoleniowej. Stypendium sportowe pochodzące z dotacji jednostki samorządu terytorialnego może uzyskać także trener.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy systemowej, pobierający stypendium sportowe podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, o ile – zgodnie z art. 8 ust. 12 ustawy systemowej – nie uczą się, nie studiują, ani nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu. Podstawę wymiaru składek takich osób stanowi kwota stypendium zgodnie z art. 18 ust. 4 pkt 2 ustawy systemowej. Natomiast art. 4 pkt 9 tej ustawy stanowi, że przychodem są przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu między innymi: zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub stypendium sportowego. Zgodnie natomiast z brzmieniem art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2021 r., poz. 1128 ze zm., dalej: ustawa o PIT) stypendia sportowe są klasyfikowane jako przychody z działalności wykonywanej osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT), wobec czego stanowią źródło przychodów odrębne od stosunku pracy (art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT).

Jeżeli wypłacone świadczenie jest w istocie stypendium sportowym w rozumieniu ustawy o sporcie, to nie ma możliwości zaklasyfikowania go jako przychodu pochodzącego ze stosunku pracy. Nawet traktowanie art. 12 ust. 1 ustawy o PIT zawierającego definicję przychodów ze stosunku pracy jako przepisu o stosunkowo szerokim czy wręcz otwartym zakresie przedmiotowym – zwłaszcza w odniesieniu do „wszelkiego rodzaju wypłat pieniężnych (…) bez względu na źródło finansowania tych wypłat (…), a w szczególności (…) wszelkich innych kwot niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona (…)” – nie zwalnia od potraktowania stypendium sportowego jako świadczenia wyłączonego przepisem szczególnym (art. 13 pkt 2 ustawy o PIT) z przychodów ze stosunku pracy. Z tej perspektywy przychód z tytułu stypendium sportowego nie jest przychodem ze stosunku pracy, a zatem nie stanowi również składowej podstawy wymiaru składki z pracowniczego tytułu ubezpieczenia społecznego.

W razie współwystąpienia tytułu pracowniczego z pobieraniem stypendium sportowego – ten ostatni tytuł nie wygeneruje obowiązku podlegania ubezpieczeniom na podstawie art. 8 ust. 12 ustawy systemowej ze względu na brzmienie przepisów dotyczących zbiegu tytułów ubezpieczeń (art. 9 ustawy systemowej).

Wyrok SN z dnia 21 października 2021 r., I USKP 47/21

Standard: 61400 (pełna treść orzeczenia)