Wyłączenie sankcji nieważności z art. 6 ust. 1 u.n.n.c. w stosunku do orzeczenia sądu

Sankcja nieważności przewidziana w art. 6 ust. 1 u.n.n.c. nie może dotyczyć orzeczenia sądu.

Przeciwny pogląd pozostawałby w sprzeczności z siatką pojęciową polskiego prawa cywilnego, w której sankcja nieważności znajduje zastosowanie tylko do czynności prawnych a nie innych niemieszczących się w tej kategorii zdarzeń prawnych, w tym do orzeczenia sądu (por. m.in. wyrok SN z dnia 20 maja 2011 r., IV CSK 534/10). W związku z treścią art. 6 ust. 1 u.n.n.c. rozważać można jedynie nieważność skutku zdarzenia prawnego ‎w postaci nabycia własności (użytkowania wieczystego) nieruchomości (por. uchwała SN z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 80/15).

Stanowczo odrzucić należy jednak pogląd, że tak rozumiana sankcja nieważności znajduje zastosowanie do nabycia nieruchomości na podstawie orzeczenia sądu. Przepis ten nie może być bowiem traktowany jako norma zastępująca rozwiązania systemowe i podważający wszystkie skutki, które w  systemie prawa mogło wywołać zdarzenie prawne w postaci prawomocnego orzeczenia sądu. Okoliczność, że ustawodawca zdecydował się poddać intensywniejszej kontroli nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców nie oznacza, że chciał w ten sposób wzruszyć zasadę mocy wiążącej prawomocnych orzeczeń sądowych, zaburzając bezpieczeństwo obrotu prawnego i prowadząc do zasadniczych sprzeczności w systemie prawa.

W przypadku, gdy nabycie nieruchomości nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu, wchodzi ona zatem do majątku nabywcy. Nabycie takie można uznać za niebyłe dopiero wtedy, gdy orzeczenie stanowiące podstawę nabycia zostanie usunięte z obrotu prawnego w odpowiednim trybie proceduralnym (skarga kasacyjna, skarga nadzwyczajna), o ile zaistnieją do tego przewidziane odrębnymi przepisami podstawy. Ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców nie zawiera żadnych odrębnych mechanizmów prawnych nakierowanych na usunięcie z obrotu prawnego niezgodnego z nią orzeczenia. Mechanizmu takiego nie stanowi pozew o ustalenie nieważności nabycia (art. 6 ust. 2 u.n.n.c.), nie służy on bowiem weryfikowaniu prawomocnego orzeczenia sądu. Tylko takie rozumienie art. 6 ust. 1 u.n.n.c. nadaje mu racjonalny sens normatywny, zapewnia mu właściwą funkcjonalność i pozwala go uzgodnić pod względem systemowym z innymi aktami prawnymi.

Okoliczność, że dochodzi w ten sposób do dwoistości konsekwencji prawnych uchybienia przepisom ustawy, która ma zapewnić w interesie publicznym kontrolę państwa nad nabywaniem nieruchomości przez cudzoziemców (art. 1a ust. 1 u.n.n.c.), co mogło nie być zgodne z zamysłem ustawodawcy, nie może skutkować - ze względów systemowych - innym rozwiązaniem tego problemu.

Sądy działają na podstawie i w granicach prawa są zatem zobligowane uwzględniać przepisy ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Występowanie różnego rodzaju uchybień w orzeczeniach sądów jest jednak nieuchronne, a system prawny przewiduje zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia pozwalające w indywidualnych przypadkach na ich usunięcie. Okoliczność, że mogą być one niewystarczające do realizacji publicznoprawnych celów ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, nie uzasadnia tworzenia nieznanego systemowi prawa nadzwyczajnego systemu weryfikacji orzeczeń sądowych w drodze powództwa o ustalenie ich nieważności.

Uchwała SN z dnia 24 marca 2022 r., III CZP 48/22

Standard: 61336 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy