Zwrot kosztów kształcenia na rzecz pracodawcy, który sfinansował podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika ze środków ZFRON

Pracodawca, który sfinansował podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika ze środków Zakładowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, może żądać zastrzeżonego w umowie z pracownikiem zwrotu tych środków w razie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 103[4] w związku z art. 103[5] pkt 2 k.p.).

Pracodawca z racji przynależności do określonej grupy podmiotów (zakład pracy chronionej) korzysta z wsparcia w celu aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, polegającego na przykład na zwolnieniu z podatków (art. 28 ust. 1 ustawy o rehabilitacji). Tego rodzaju zakład - zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy o rehabilitacji - tworzy zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

W przeciwieństwie do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (art. 45 ust. 2 ustawy o rehabilitacji) ZFRON nie posiada osobowości prawnej ani też własnych organów. Jego wyodrębnienie należy do obowiązku pracodawcy, którego zadaniem jest prowadzenie ewidencji środków funduszu rehabilitacji i rozliczanie rachunku bankowego środków tego funduszu, w tym także przeznaczanie części środków na: indywidualne programy rehabilitacji, pomoc indywidualną dla niepełnosprawnych pracowników i byłych niepracujących niepełnosprawnych pracowników tego zakładu (art. 33 ust. 3 ustawy o rehabilitacji). Niezależnie od dalszych obostrzeń (wydatkowanie środków tego funduszu wyłącznie z rachunku bankowego środków tego funduszu), opisane powyżej zadania wymagają określonych czynności rozporządzających i przysparzających. 

Ze względu na fakt, że ZFRON jest tworzony przez pracodawcę, konieczne jest przypisanie mu określonych kompetencji. Dlatego też ustawodawca w art. 33 ust. 9 ustawy o rehabilitacji posłużył się pojęciem „dysponent”. Ów termin nie ogranicza działań pracodawcy.

Po pierwsze, termin dysponent oznacza jednostkę prawną zarządzającą, dysponującą czymś (zob. Nowy Słownik Języka Polskiego [red.] E. Sobol. Warszawa 2002, s. 168). Dysponent zatem to podmiot, który może czymś rozporządzać według uznania (ZFRON według zasad określonych w ustawie o rehabilitacji i rozporządzeniu). Po drugie, Kodeks pracy nie posługuje się tego rodzaju zwrotem, nie definiuje go także ustawa o rehabilitacji. Natomiast definicję legalną terminu dysponent zawiera ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 2077), przyjmując, że przez dysponenta części budżetowej - rozumie się przez to kierowników jednostek oraz organy wymienione w art. 139 ust. 2, właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów oraz kierowników państwowych jednostek organizacyjnych, o których mowa w art. 114 ust. 3 pkt 2, dysponujących częściami budżetu państwa. Po trzecie, środki ZFRON mogą być wypłacane z rachunku bankowego środków tego funduszu, do kasy zakładowego funduszu rehabilitacji w celu ich wypłaty osobom niepełnosprawnym oraz osobom uprawnionym do pomocy indywidualnej ze środków tego funduszu (art. 33 ust. 3a ustawy o rehabilitacji).

Mając na uwadze powyższe, należy przyjąć, że w gestii dysponenta mieści się uprawnienie nie tylko do wydawania środków w określony sposób, operowania nimi w zakresie wskazanym w ustawie o rehabilitacji, lecz także dochodzenie należności, których spełnienie na podstawie dodatkowych umów prawa pracy (w tym wypadku) zostało zaburzone zawinionym zachowaniem uprawnionego. 

Troska o właściwy stan ZFRON jest immanentnie sprzężona z ich rozdysponowaniem, tak by środki publiczne ponownie zasiliły jego konto. W innym przypadku wydatkowane środki publiczne pozostawałyby poza jakąkolwiek kontrolą, przybierając postać bezzwrotnej pomocy osobie niepełnosprawnej, niwecząc załączenia samego systemu wsparcia, który udziela wsparcia pod pewnymi warunkami, w tym także pracodawcy, który przez okres co najmniej 36 miesięcy (warunek adekwatny do § 3 ust. 1 spornej umowy) zatrudni osoby niepełnosprawne (art. 26 ustawy o rehabilitacji).

Wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2019 r., III PK 36/18

Standard: 61122 (pełna treść orzeczenia)