Zrzeczenie się odszkodowania przez pracownika

Skoro odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji nie podlega ochronie przewidzianej dla wynagrodzenia za pracę, to ustanowiony dla zapewnienia tej ochrony imperatywny zakaz zrzeczenia się wynagrodzenia (art. 84 k.p.) nie obowiązuje w przypadku odszkodowania. Nie można również tej czynności oceniać w aspekcie niekorzystności dla pracownika. 

Prowadzi to do odrzucenia możliwości uznania za nieważne postanowienia umownego, w którym pracownik rezygnuje z odszkodowania w związku ze zwolnieniem go z zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy.

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia jest umową z pogranicza prawa pracy i prawa cywilnego. Dotyczą jej normy włączone do obu gałęzi prawa, co skutkuje koniecznością oceny jej postanowień z punktu widzenia przepisów Kodeksu pracy oraz Kodeksu cywilnego o zobowiązaniach wzajemnych.

Biorąc pod uwagę wzajemny charakter umowy o zakazie konkurencji przyjąć należy, że zrzeczenie się odszkodowania możliwie jest tylko wówczas, gdy zostaje połączone ze zwolnieniem pracownika z zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej. Zrzeczenie takie może nastąpić przez czynność jednostronną już po ustaniu stosunku pracy, ale może być również elementem umowy o zakazie konkurencji, ponieważ strony kształtować mogą jej treść w sposób swobodny, choć w granicach prawa.

Tylko zrzeczenie się przez pracownika odszkodowania przy utrzymaniu zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej należałoby uznać za niedopuszczalne, jako prowadzące do obejścia art. 101[2] § 1 i 3 k.p. i w tej części umowa byłaby nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego były już formułowane zapatrywania dopuszczające możliwość zrzeczenia się przez pracownika odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji (zob. wyroki SN z dnia 7 września 2005 r., II PK 296/04, z dnia 12 maja 2004 r., I PK 603/03).

W praktyce, w przypadku zwolnienia pracownika z zakazu konkurencji i jednoczesnego odpadnięcia obowiązku zapłaty odszkodowania, ustają obowiązki wzajemne stron takiej umowy.

Wyrok SN z dnia 12 listopada 2014 r., I PK 86/14

Standard: 60805 (pełna treść orzeczenia)

Pracownik może zrzec się prawa do odszkodowania ustalonego w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, jeżeli jest to połączone ze zwolnieniem go przez pracodawcę z zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej.

Wyrok SN z dnia 7 września 2005 r., II PK 296/04

Standard: 60813 (pełna treść orzeczenia)

Pracownik może skutecznie zrzec się w ugodzie zawartej z pracodawcą odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy, jeżeli jest to połączone ze zwolnieniem pracownika z tego zakazu (art. 101[1] 2 § 1 i 3 k.p.).

Zakazu zrzeczenia się odszkodowania nie da się wywieść z art. 84 k.p. Nie można też tej czynności oceniać w aspekcie korzystności dla pracownika, albowiem art. 18 k.p. ma zastosowanie tylko do postanowień umowy o pracę (i innych podstaw nawiązania stosunku pracy). Z art. 101[2] § 1 zdanie 2 k.p. wynika niedopuszczalność zawarcia nieodpłatnej umowy o zakazie konkurencji. Odszkodowanie stanowi bowiem jej element przedmiotowo istotny. Z odpłatnego charakteru umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie wynika jednak bezwzględny zakaz zrzeczenia się odszkodowania.

„Zrzeczenie się” odszkodowania może nastąpić poprzez czynność (oświadczenie woli) jednostronną, ale może też stanowić element treści umowy. Może mu towarzyszyć utrzymanie zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej, ale może być także połączone ze zwolnieniem z tego obowiązku. Każda z tych sytuacji wymaga odrębnego rozważenia i oceny.

Nie jest dopuszczalne zrzeczenie się przez pracownika odszkodowania przy utrzymaniu zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej. Czynność taka prowadziłaby w istocie do obejścia art. 101[2] § 1 i 3 k.p. i należałoby ją, na podstawie art. 58 § 1 k.c., uznać za nieważną.

Inna jest sytuacja, gdy zrzeczenie się odszkodowania połączone jest ze zwolnieniem pracownika z przestrzegania zakazu konkurencji. Tym bardziej, gdy „rozliczenie” wzajemnych zobowiązań między pracodawcą i pracownikiem następuje w powiązaniu z rozwiązaniem stosunku pracy na mocy porozumienia stron i ugodą, której przedmiotem są wszelkie roszczenia stron wynikające z rozmaitych łączących je stosunków prawnych i wszystkich ich dotyczą wzajemne ustępstwa. Czynność taka nie uchybia prawu.

Wyrok SN z dnia 12 maja 2004 r., I PK 603/03

Standard: 60810 (pełna treść orzeczenia)