Zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez pracownika w czasie trwania stosunku pracy

Przepisy Kodeksu pracy dopuszczają (przewidują od dnia 2 czerwca 1996 r.) możliwość zawarcia pomiędzy pracodawcą, a pracownikiem umowy o zakazie podejmowania działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy w trakcie zatrudnienia (art. 101[1] k.p.) i po rozwią- zaniu stosunku pracy (art. 101[2] k.p.).

Strony dysponują swobodą co do sposobu określenia zakazanej działalności konkurencyjnej (rodzaj działalności, terytorium, forma itp.; co do pojęcia działalności konkurencyjnej (por. w szczególności wyroki SN z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 579/98; z dnia 8 maja 2002 r., I PKN 221/01; z dnia 24 września 2003 r., I PK 411/02; z dnia 6 marca 2006 r., II PK 211/05 oraz z dnia 24 października 2006 r., II PK 39/06).

W umowie o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy możliwe jest w ustanowienie zakazu (bezwzględnego, względnego) podjęcia (świadczenia) pracy na podstawie stosunku pracy, a więc zakazu podjęcia dodatkowego zatrudnienia.

Zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia jest rodzajem działalności pracownika, który może być objęty umową o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy.

Swoboda stron co do określenia (dobrowolnego w umowie) rodzajów działalności objętych taką umową jest jednak ograniczona pojęciem działalności konkuren- cyjnej. Taka umowa nie może skutecznie zakazywać pracownikowi wykonywania działalności nienoszącej znamion konkurencyjności względem pracodawcy. Gdyby umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy zawierała takie posta- nowienie (zakazujące działalności niebędącej konkurencyjną), to co najmniej w tym zakresie (art. 58 § 3 k.c.) jako sprzeczna z prawem (z art. 101[1] § 1 k.p.) byłaby nie- ważna (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).

Użyte w art. 101[1] § 1 k.p. sformułowanie „w odrębnej umowie” nie oznacza odrębnego dokumentu, lecz odnosi się do odrębnej umowy rozumianej jako złożenie zgodnych oświadczeń woli stron. Zgodne (odrębne) oświadczenia woli w przedmiocie ustanowienia zakazu konkurencji mogą więc być złożone równocześnie z zawarciem umowy o pracę i zawarte w jednym dokumencie. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania zatrudnienia może wprowa- dzać zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia, ale tylko na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną wobec pracodawcy.

Zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej musi być odniesiony do przedmiotu działalności pracodawcy, wobec czego umowa o zakazie konkurencji nie może zawierać postanowień, które zobowiązywałyby pracownika do niepodejmowania działalności (dodatkowego zatrudnienia) niepokrywającej się z przedmiotem działalności pracodawcy.

Skoro strony mogą ustanowić bezwzględny zakaz wykonywania działalności konkurencyjnej, to tym bardziej mogą ustanowić zakaz względny w tym zakresie, a więc np. wprowadzić konieczność uzyskania przez pracownika zgody pracodawcy na podjęcie takiej działalności (dodatkowego zatrudnienia), czy chociażby obowiązek powiadomienia pracodawcy o niej.

Umowa o zakazie wykonywania działalności konkurencyjnej w trakcie trwania zatrudnienia - w przeciwieństwie do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy - może, choć nie musi, gwarantować pracownikowi świadczenie ekwiwalentne (np. dodatkowy składnik wynagrodzenia) za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej.

Prowadzenie działalności konkurencyjnej po odmowie zawarcia umowy o zakazie konkurencji oraz pomimo sprzeciwu pracodawcy jest świadomym naruszeniem przez pracownika obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.) i może stanowić uzasadnioną przyczynę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (wyrok SN z dnia 3 marca 2005 r., I PK 263/04).

Zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez pracownika może być wprowadzony w umowie o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy. Dotyczyć to może jednak tylko wykonywania dodatkowej pracy stanowiącej działalność konkurencyjną względem pracodawcy.

Wyrok SN z dnia 2 kwietnia 2008 r., II PK 268/07

Standard: 60770 (pełna treść orzeczenia)