Wygaśnięcie stosunku pracy ex lege pracownika w przekształcanych jednostkach organizacyjnych administracji publicznej

W przypadku reform administracji publicznej częstym zabiegiem ustawodawczym są przepisy przewidujące wygaśnięcie stosunków pracy w reformowanych jednostkach. Poczynając od nieobowiązującej ustawy z dnia 22 lipca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593), liczne ustawy przewidują wygaśnięcie stosunków pracy z możliwością kontynuacji zatrudnienia w nowej jednostce tylko w razie złożenia przez pracodawcę oferty i przyjęcia jej przez pracownika. Przepisy te – jako szczególne i późniejsze – wyłączały ochronę trwałości stosunku pracy w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę (art. 23[1] k.p.). Przewidziany w tych ustawach mechanizm prawny jest uważany przez Trybunał Konstytucyjny za zgodny z Konstytucją RP, przy czym różne przepisy Konstytucji RP były wzorcem kontroli – art. 2, art. 24, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 65 ust. 1 i 5 (wyroki TK: z dnia 28 kwietnia 1999 r., K 3/99; z dnia 13 marca 2000 r., K 1/99; z dnia 21 marca 2005 r., P 5/04; z dnia 18 lutego 2003 r., K 24/02; z dnia 21 marca 2005 r., P 5/04, z dnia 12 lipca 2011 r., K 26/09; z dnia 24 października 2017 r., K 1/17).

Trybunał Konstytucyjny uznał opisany model wygaszania stosunków pracy za dopuszczalny tylko w sytuacjach nadzwyczajnych. Ograniczenia bezpieczeństwa prawnego i pewności prawa z powodu ingerencji w stosunki pracownicze powinno się bowiem dokonywać z poszanowaniem niezbędnych gwarancji bezpieczeństwa prawnego osób, których zaskarżone regulacje dotyczą, oraz z poszanowaniem gwarancji, które wykluczają arbitralność decydentów i nadmierną dolegliwość ograniczeń.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego również sprzeciwia się nieograniczonej swobodzie pracodawcy co do złożenia pracownikom propozycji dalszego zatrudnienia, jako negatywnej przesłanki wygaśnięcia stosunku pracy(por. wyrok SN z dnia 4 lipca 2001 r., I PKN 525/00; uchwała SN z dnia 3 stycznia 2019 r., III PZP 5/18; wyroki SN z dnia 16 lipca 2020 r., I PK 218/18 i z 28 października 2020 r., I PK 70/19; z dnia 9 lipca 2020 r., III PK 31/19 i z dnia 24 września 2020 r., III PK 3/19; z dnia 26 września 2019 r., III PK 164/19).

Wyrok SN z dnia 25 listopada 2021 r., II PSKP 57/21

Standard: 68515 (pełna treść orzeczenia)

Instytucja wygaśnięcia stosunków pracy ex lege pracowników, którym nie zaproponowano dalszego zatrudnienia w przekształcanych jednostkach organizacyjnych administracji publicznej, ma długą historię trwająca ponad 30 lat. Została ona przedstawiona w ogólnym zarysie w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 9 lipca 2020 r., III PK 31/19). Po raz pierwszy wykorzystano tę instytucję w art. 33 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593). Od kilkunastu lat w orzecznictwie Sądu Najwyższego wypracowano standard ochrony pracowników, których stosunek pracy wygasł na podstawie rozwiązań przewidzianych w ustawach takich jak ustawa z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) czy ustawa z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (Dz.U. Nr 267, poz. 2258 ze zm.), gdy wygaśnięcie stosunku pracy było konsekwencją podjęcia przez pracodawcę decyzji o niezaproponowaniu pracownikowi nowych warunków pracy i płacy.

Poczynając od wyroku z 4 lipca 2001 r., I PKN 525/00, Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość zastosowania art. 56 k.p. w związku z art. 8 k.p. (czyli w związku z zachowaniem pracodawcy ocenionym negatywnie w kontekście zasad współżycia społecznego, a więc stanowiącym nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 8 k.p.) w stosunku do pracownika, któremu pracodawca nie zaproponował nowych warunków pracy i płacy, w następstwie czego jego stosunek pracy wygasł z mocy prawa. 

Wygaśnięcie stosunku pracy ex lege sprawia, że art. 39 k.p. dotyczący szczególnej ochrony pracownika w okresie przedemerytalnym nie ma zastosowania. Przepis ten, wprowadzający wyjątek od regulacji Kodeksu pracy traktującej wypowiedzenie jako zwykły sposób rozwiązania umowy o pracę, podlega wykładni zawężającej co do zakresu jego zastosowania, który odnosi się tylko do ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę (i nie do innych sposób rozwiązania tej umowy), a wygaśnięcie stosunku pracy – choćby tak ułomne jak w przepisach wprowadzających reformę administracji skarbowej – nie jest wypowiedzeniem umowy o pracę (zob. np. postanowienie SN z 5 sierpnia 2020 r., II PK 102/19; wyroki SN: z 22 września 2020 r., I PK 197/19; z 8 czerwca 2010 r., II PK 43/10).

Wyrok SN z dnia 9 listopada 2021 r., I PSKP 24/21

Standard: 60636 (pełna treść orzeczenia)