Postępowanie w sprawie o uregulowanie kontaktów; tryb, uczestnicy postępowania
Zasady ustalania kontaktów z dzieckiem (art. 113[1] k.r.o.)
W ocenie Sądu wysoce nieprawidłowe i wysoce zaburzone relacje stron są kwestią oczywistą w niniejszej sprawie. Ponadto jeśli chodzi o przebieg kontaktów wnioskodawcy z dziećmi, zaleceń psychologów i bieżących problemów z dziećmi, to kwestie te były szeroko omawiane przez (...) w opinii z dnia 14 czerwca 2022 roku. Zdaniem Sądu świadkowie mogą mówić jedynie o swoich obserwacjach, przefiltrowanych przez własny światopogląd w połączeniu ze stosunkiem do stron, co prowadzi do zwiększania napięcia pomiędzy rodzicami małoletnich, a nie do wyjaśniania pożądanych kwestii. Nie bez powodu w metodyce pracy sędziego rodzinnego wskazuje się, że w sprawach tego rodzaju problemem nie jest spór prawny czy nawet faktyczny, a emocje, konflikt, napięcie, zaniedbania. W tego typu sprawach nie chodzi o to, kto ma rację, a o rozładowanie trudnych emocji i oddziaływanie Sądu na pożądane - zgodne z dobrem dziecka postawy rodzicielskie. Spór rodziców jest zawsze wyrazem obniżonych kwalifikacji wychowawczych i postępowanie dowodowe już z tej przyczyny nie powinno pełnić klasycznej funkcji orzeczniczej na zasadzie „daj mi fakt, wskaż dowody, ja ci dam rozstrzygnięcie” (zob. Komentarz do spraw rodzinnych, red. Jacek Ignaczewski, s. 51). W metodyce pracy sędziego rodzinnego wskazuje się, że postępowanie powinno zmierzać do zdiagnozowania przyczyn i uwarunkowań dysfunkcji rodziny, ustalenia kwalifikacji wychowawczych rodziców, wzajemnych więzi i relacji rodziców z dziećmi, gromadzenia informacji o rodzinie, podejmowanych środkach wsparcia. Poprzez określenie celu i zakresu zmienia się przebieg i charakter postępowania – z areny walki na płaszczyznę współpracy w imię lepszego dobra (zob. Komentarz do spraw rodzinnych…, s. 53). Należy zatem najpierw wysłuchać rodziców, następnie zgromadzić wszelkie informacje o rodzinie (np. dowody z wywiadów kuratora), a następnie należałoby dopuścić dowód z opinii (...). Słuchanie świadków spokrewnionych i skonfliktowanych ze stronami nie ma właściwie sensu i prowadzi do zaognienia sytuacji.
Najistotniejszą kwestią w sprawach o kontakty dziecka z jednym z rodziców jest odbudowanie współpracy rodziców dla dobra dziecka oraz ich wzajemnego zaufania. Tylko współpraca i zaufanie zabezpieczają dobro dziecka. Instytucja zabezpieczenia tego roszczenia ma na celu sprawdzenie, czy rodzice są zdolni do osiągnięcia kompromisu w sprawach dziecka, który jest niezbędny. Podkreślić bowiem należy, że jedynie ustępstwa krok po kroku prowadzą do współpracy i wzajemnego poszanowania. W literaturze wskazuje się, że nieporozumieniem jest wydanie rozstrzygnięcia w atmosferze jawnej wrogości rodziców wobec siebie. Należy umożliwić stronom „rozładowanie konfliktu” aby móc przystąpić do normalizowania stosunków. Naczelną zasadą rozstrzygania w tego typu sprawach powinna być zgodna wola rodziców. Drugą ogólną, ale o pierwszorzędnym znaczeniu zasadą jest dobro dziecka.
Postanowienie SR w Toruniu z dnia 20 września 2023 r., III Nsm 482/23
Standard: 78928 (pełna treść orzeczenia)
Jeżeli uprawnieni nie mają możliwości kontaktowania się dzieckiem ze względu na przeszkody stwarzane przez rodzica (innego opiekuna) sprawującego bezpośrednią pieczę nad dzieckiem, to – w celu uzyskania orzeczenia rozstrzygającego o tym, czy ich prawo do kontaktów z dzieckiem rzeczywiście istnieje, a jeśli tak, to w jakich formach ma być realizowane – muszą rozpocząć postępowanie uregulowane w art. 579, 582[1] (wprowadzonym do systemu ustawą nowelizującą z dnia 6 listopada 2008 r.) i 582 k.p.c. Postępowanie to prowadzi sąd opiekuńczy w trybie nieprocesowym.
Gdy chodzi o postępowanie o uregulowanie kontaktów z dzieckiem, to oznaczanie kręgu jego uczestników musi nastąpić z uwzględnieniem stanowiska ustawodawcy wyrażonego w art. 582[1] k.p.c. Ustawodawca wymienił w tym przepisie osobę uprawnioną do kontaktów z dzieckiem i osobę, pod pieczą której dziecko pozostaje.
Jak wynika z art. 113[1] § 1 k.r.o., sprawy o uregulowanie kontaktów z dzieckiem zostały przez ustawodawcę potraktowane jako sprawy między rodzicami, wymagające ułożenia relacji pomiędzy nimi, nie zaś między tym z nich, pod pieczą którego dziecko nie przebywa a dzieckiem.
Powyższe zasady należy odpowiednio odnieść do kontaktów dziecka z osobami wymienionymi w art. 113[6] k.r.o., a zatem rodzeństwem (także przyrodnim), dziadkami, powinowatymi w linii prostej, a także innymi osobami, jeżeli sprawowały przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Osoby te, jeżeli dążą do uregulowania kontaktów z dzieckiem, wszczynają postępowanie, którego uczestnikiem nie jest dziecko, lecz osoba sprawująca nad nim bezpośrednią pieczę.
Wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2022 r., III CZP 90/22
Standard: 60354 (pełna treść orzeczenia)