Bezpodstawne wzbogacenie w relacji pracodawca (płatnik składek na ubezpieczenia społeczne) - pracownik (ubezpieczony)

Należy odróżnić dług pracodawcy wynikający z prawa publicznego ubezpieczeń społecznych od odpowiedzialności pracownika na podstawie prawa cywilnego i prawa pracy. Chodzi o kwestię dawności w prawie, która porządkuje stosunki prawa prywatnego, a w szczególności o przedawnienie w relacji pracodawca i zatrudniony pracownik. Różnica ta rzutuje na odpowiedzialność pracodawcy na podstawie prawa publicznego ubezpieczeń społecznych i obowiązek zapłaty składek przez pracodawcę a z drugiej strony na sytuację indywidualnego pracownika, do którego ten obowiązek nie jest bezpośrednio skierowany, co uzasadnia ocenę, że swoją ochronę może opierać na normach prawa prywatnego.

Bezpodstawnego wzbogacenia nie można wykluczyć, jednak na tle realizacji stosunku pracy jest sytuacją szczególną (wyjątkową) i nie odnosi się do obowiązku składkowego, gdyż pracownik nie wpłaca bezpośrednio składek do ZUS. Dlatego uzasadnione jest stwierdzenie, że nie powinno mieć pierwszeństwa przedawnienie odpowiedzialności pracownika lub byłego pracownika za składki na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia, gdyż pracownik ma prawo do „korzystniejszego”, właściwego dla niego („konkurencyjnego” do bezpodstawnego wzbogacenia) terminu przedawnienia jako elementu (składowej) sytuacji, która może być rozważana w aspekcie zasad współżycia społecznego z art. 411 pkt 2 k.c. (jest to zatem inna podstawa niż ujęta w uchwale z 5 grudnia 2013 r., III PZP 6/13). To ta regulacja może decydować o braku odpowiedzialności zatrudnionego za sporny dług. 

Wyrok SN z dnia 16 lutego 2022 r., III PSKP 58/21

Standard: 66035 (pełna treść orzeczenia)

Wypłacenie pracownikowi wynagrodzenia w części odpowiadającej należnościom publicznoprawnym finansowanym ze środków pracownika wywołuje ten skutek, że pracownik otrzymał od pracodawcy świadczenie nienależne.

osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej, której zatrudnienie zostało następnie uznane za wykonywane w ramach stosunku pracy, nie korzystała w okresie trwania umowy cywilnoprawnej z szeregu uprawnień przysługujących pracownikowi formalnie zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę. W tych okolicznościach nienależnie wypłacone przez pracodawcę wynagrodzenie, „zawyżone” o część składkową finansowaną przez pracownika, stanowi swoistą rekompensatę dla takiego pracownika za zwiększoną i korzystną dla pracodawcy (w okresie wykonywania takiej umowy) elastyczność zatrudnienia oraz brak świadczeń przysługujących pracownikowi (por. postanowienie SN z dnia 27 września 2018 r., III PZP 3/18 oraz wyrok SN z dnia 10 października 2018 r., II PK 161/17).

Wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2021 r., II PSKP 20/21

Standard: 60315 (pełna treść orzeczenia)