Wyłączenie prawa do sądu funkcjonariuszy publicznych

Funkcjonariusz publiczny korzysta z ochrony na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji, jeśli przepisy krajowe nie wyłączają dostępu do sądu.

Państwo może uznać, że funkcjonariusz publiczny nie będzie korzystać z ochrony na podstawie art. 6 Konwencji, z zastrzeżeniem jednak spełnienia łącznie dwóch warunków:

1) wyraźnego wyłączenia dostępu do sądu osób zajmujących określone stanowiska albo kategorii personelu;

2) obiektywnego uzasadnienia takiego wyłączenia w interesie państwa.

Wymagane jest nie tylko stwierdzenie, że funkcjonariusz uczestniczył w sprawowaniu władzy lub istniała szczególna więź zaufania i lojalności między nim a państwem jako pracodawcą. Państwo musi również wykazać ich związek z przedmiotem ewentualnego sporu przed sądem.

Aktualne orzecznictwo ETPCz akceptuje stanowisko Trybunału wypracowane w sprawie Vilho Eskelinen i inni przeciwko Finlandii (zob. wyrok ETPCz z dnia 19 kwietnia 2007 r. w sprawie nr 63235/00, dotyczącej sporu na tle zatrudnienia policjantów) w zakresie kwalifikowania sprawy jako „cywilnej” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji. Przed wydaniem orzeczenia w sprawie Vilho Eskelinen Trybunał uznawał, iż spory dotyczące zatrudnienia pomiędzy organami władzy a urzędnikami służby publicznej, których obowiązki miały swoisty charakter dotyczący szczególnych czynności służby publicznej, tak dalece, jak urzędnicy ci działali jako depozytariusze władzy publicznej odpowiedzialni za ochronę ogólnych interesów państwa, nie miały charakteru „cywilnego” i były wyłączone z zakresu stosowania art. 6 ust. 1 Konwencji.

Podobnie spory pracownicze dotyczące prokuratorów krajowych były także wyłączone z zakresu stosowania art. 6 ust. 1. W sprawie Vilho Eskelinen Trybunał zrewidował możliwość zastosowania (w takich sprawach) art. 6 ust. 1 i uznał, iż to do Układających się Państw, a w szczególności do kompetentnego ustawodawcy krajowego, a nie do Trybunału, należy wyraźne określenie tych dziedzin służby publicznej, które obejmują wykonywanie uprawnień dyskrecjonalnych wpisanych w suwerenność państwową, i którym interesy jednostki muszą dać pierwszeństwo. Państwa Konwencji, a w szczególności krajowy ustawodawca, muszą wskazać dziedziny służby publicznej, w których państwo zachowuje możliwość korzystania z uprawnień dyskrecjonalnych będących nieodłącznymi atrybutami jego suwerenności, przeważającymi nad interesami jednostki. Jeżeli system krajowy zamyka dostęp do sądu, Trybunał sprawdza, czy spór w rzeczy samej miał taki charakter, iż uzasadniał zastosowanie wyjątku od gwarancji z art. 6 Konwencji. Jeżeli spór nie miał takiego charakteru, wówczas nie powstaje wątpliwość tego typu i art. 6 ust. 1 znajduje zastosowania.

Po wydaniu orzeczenia w sprawie Vilho Eskelinen Trybunał stwierdzał brak możliwości zastosowania art. 6 Konwencji do postępowań dotyczących zatrudnienia (zob. wyrok ETPCz z 11 grudnia 2007 r. w sprawie nr 3964/05, Apay przeciwko Turcji) oraz do (dyscyplinarnych) postępowań dotyczących zakończenia stosunku pracy prokuratorów (zob. wyrok ETPCz z dnia 26 maja 2009 r. w sprawie nr 22412/05, Nazsiz przeciwko Turcji), właśnie dlatego, że prawo krajowe wyraźnie wykluczało dostęp do sądu. Kryteria z wyroku Eskelinen dotyczące stosowania art. 6 ust. 1 Konwencji znalazły zastosowanie również wyroku ETPCz z dnia 23 czerwca 2016 r. w sprawie nr 20261/12, Baka przeciwko Węgrom, w którym podkreślono, że w świetle krajowych przepisów prawnych obowiązujących w chwili wyboru skarżącego na prezesa Sądu Najwyższego i trwania jego kadencji, skarżący miał na podstawie obowiązujących przepisów (określających czas trwania kadencji i nieusuwalność z urzędu poza przypadkami ściśle określonymi w przepisach) prawo do ochrony przed usunięciem z urzędu prezesa Sądu Najwyższego przez ten okres. Również w wyroku z dnia 5 lutego 2009 r. w sprawie nr 22330/05, Olujić przeciwko Chorwacji ETPCz stwierdził, że przepisy krajowe regulujące zakres kontroli Trybunału Konstytucyjnego w tej sprawie oraz jego uprawnienia w związku z zaskarżonymi decyzjami zapewniały dostęp do sądu w systemie krajowym spełniający kryteria wynikające z orzeczenia Eskelinen.

Nic innego nie wynika z decyzji ETPCz z dnia 30 maja 2017 r. nr 53626/16, Jacek Bilewicz przeciwko Polsce z dnia 30 maja 2017 r. oraz z dnia 11 lipca 2017 r nr 53632/16, Marzena Kowalska przeciwko Polsce. Trybunał nie przedstawił w nich odmiennego stanowiska, wskazał jedynie na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2016 r., III PO 3/16 (LEX nr 2142564), stwierdzając niewykorzystanie opisanych w tym postanowieniu środków krajowych, które przewidują dostęp do sądu.

Wyrok SN z dnia 8 grudnia 2020 r., II PK 35/19

Standard: 60052 (pełna treść orzeczenia)