Wygaśnięcie umowy o pracę, otwarty katalog podstaw wygaśnięcia umowy (art. 63 k.p.)

Wygaśnięcie umowy o pracę (stosunku pracy) następuje z chwilą spełnienia się okoliczności, z którymi prawo wiąże skutek w postaci ustania zatrudnienia. Oznacza to, że wygaśnięcie stosunku pracy następuje z chwilą, gdy zaistniało zdarzenie będące według kodeksu pracy taką właśnie przyczyną zakończenia stosunku pracy (tu trzymiesięczną nieobecnością pracownika z powodu tymczasowego aresztowania). W takim przypadku pracodawca nie jest zobligowany do składania oświadczenia woli w przedmiocie dalszego bytu stosunku pracy, czy też nie ma obowiązku zawiadamiania pracownika o tym fakcie.

Artykuł 63 k.p. wyznacza katalog zdarzeń prawnych skutkujących zakończeniem stosunku pracy ipso iure, zaś stosunek pracy wygasa ex nunc (na przyszłość), to jest od momentu, w którym dane zdarzenie prawne nastąpiło.

Wyrok SN z dnia 22 listopada 2022 r., II PSKP 20/22

Standard: 69165 (pełna treść orzeczenia)

W przypadku wygaśnięcia umowy o pracę stosunek pracy ustaje z mocy prawa, bez składania w tym przedmiocie jakichkolwiek oświadczeń woli. Zakończenie stosunku zatrudnienia następuje w razie zaistnienia określonego zdarzenia, z którym konkretne przepisy ustawy łączą bezwzględny skutek w postaci definitywnego ustania relacji łączącej pracownika z pracodawcą.

De lege lata w związku z wygaśnięciem stosunku pracy przepisy Kodeksu pracy przewidują możliwość realizacji przez pracowników roszczeń w ograniczonym zakresie (jest on zdecydowanie węższy, niż w przypadku roszczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy). Po pierwsze, należy zauważyć, że pracownikowi, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy (będącego osobą fizyczną), a który nie został przejęty przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 k.p., przysługuje roszczenie o zapłatę odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 632 § k.p.). Po drugie, pracownikowi przysługuje prawo odwołania do sądu pracy i zgłaszania roszczeń o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie, o ile okaże się, że pracodawca naruszył przepisy Kodeksu pracy (oddziału 7) o wygaśnięciu umowy o pracę (art. 67 k.p.).

Skoro wygaśnięcie umowy o pracę jest zupełnie inną instytucją prawa pracy, niż rozwiązanie umowy o pracę, to w następstwie wygaśnięcia stosunku pracy nie przysługują w ogóle roszczenia przewidziane w art. 45 § 1 k.p. (z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę), w tym roszczenie o zapłatę odszkodowania w limitowanej wysokości wskazanej w art. 47[1] k.p. 

Niemożność zastosowania przepisów art. 45 i n. k.p. do pracownika, którego stosunek pracy wygasł, jest logiczną konsekwencją braku, adekwatnego w tym zakresie, odesłania w art. 67 zd. 2 k.p. (przepis ten expressis verbis odsyła jedynie do art. 56-61 k.p.).

Wyrok SN z dnia 25 listopada 2021 r., II PSKP 57/21

Standard: 68516 (pełna treść orzeczenia)