Podleganie sędziów (sądów) w znaczeniu konstytucyjnym układom zbiorowym prawa pracy

Sądy są związane (podlegają, mają obowiązek stosowania) układem zbiorowym pracy w jego części normatywnej, pod warunkiem że jego postanowienia nie naruszają zasady równego traktowania w zatrudnieniu, nie są mniej korzystne niż przepisy powszechnie obowiązujące, nie są z nimi sprzeczne w niedozwolonym zakresie (np. nie wykraczają poza zakres dozwolonej regulacji - art. 239 § 3 lub art. 241[26] § 2 k.p.) oraz nie są mniej korzystne niż regulacje zawarte w źródłach prawa pracy niższego rzędu (argument z art. 9 § 3 k.p.) i w umowie o pracę (art. 18 k.p.).

Wyjaśnienia treści postanowień układu zbiorowego pracy dokonane wspólnie przez jego strony na podstawie art. 241[6] § 1 k.p. nie są wiążące dla sądu.

Formuła dotycząca “związania” wyraźnie nawiązuje do treści art. 241[6] § 2 k.p. Chodzi jednak w istocie o związanie sądu przepisem prawnym, a nie związanie o charakterze procesowym. Idzie więc o takie związanie, o jakim stanowi art. 178 ust. 1 Konstytucji, według którego sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. W istocie problem dotyczy nie tyle związania sądów wyjaśnieniami podjętymi na podstawie art. 241[6] § 1 k.p., co „podlegania” im w rozumieniu art. 178 ust. 1 Konstytucji, a więc obowiązku ich stosowania, tak jak przepisów prawnych. Nie powinno bowiem budzić wątpliwości, że moc prawna wykładni z art. 241[6] k.p. może być co najwyżej taka, jak moc samego układu zbiorowego pracy. Powstaje więc problem, czy w ogóle sędziowie (sądy) podlegają układom zbiorowym, które nie są przecież wymienione w art. 178 ust. 1 Konstytucji oraz nie są powszechnie obowiązującym źródłem prawa w rozumieniu art. 87 Konstytucji.

Na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco, gdyż podleganie (obowiązek stosowania układów zbiorowych) wynika z ustawy, a w szczególności z art. 9 k.p. Zgodnie z tym przepisem, ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Pamiętać jednak należy, że “podleganie” sądów przepisom układu zbiorowego ma względny charakter. Przede wszystkim dotyczyć to może tylko postanowień normatywnych układu (określających prawa i obowiązki pracowników i pracodawców), a nie postanowień obligacyjnych. Nadto obowiązuje zasada korzystności, a więc postanowienia układów zbiorowych pracy nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych (art. 9 § 2 k.p.; por. też art. 241[26] § 1 k.p., co do układu zakładowego) oraz nie mogą naruszać zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 9 § 4 k.p.). W tym ostatnim przypadku postanowienia układu zbiorowego nie obowiązują. W istocie nie obowiązują one (sądy im nie podlegają) w przypadku, gdy są mniej korzystne dla pracownika niż przepisy powszechnie obowiązujące. Wreszcie, w stosunku do konkretnego pracownika nie będą miały zastosowania przepisy układu zbiorowego, jeżeli ich przedmiot został korzystniej ustalony w umowie o pracę (argument z art. 18 k.p.)

Uchwała SN z dnia 11 lutego 2004 r., III PZP 12/03

Standard: 59690 (pełna treść orzeczenia)