Porozumienie o zawieszeniu stosowania układu

Porozumienie o zawieszeniu stosowania w części zakładowego układu zbiorowego pracy (art. 24127 § 1 k.p.) obowiązującego w spółdzielni pracy nie może powodować obniżenia wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na podstawie spółdzielczej umowy o pracę bez zastosowania art. 185 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.).

Wyrok SN z dnia 19 lutego 2010 r., II PK 221/09

Standard: 63606 (pełna treść orzeczenia)

W swoim pierwotnym brzmieniu art. 241[27] § 1 k.p. jednoznacznie określał cel instytucji zawieszenia stosowania układu zbiorowego jako „uniknięcie lub ograniczenie zwolnień pracowników z przyczyn dotyczących pracodawcy”. Po zmianie omawianego przepisu, dokonanej z dniem 1 stycznia 2001 r. ustawą z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 107, poz. 1127 ze zm.), przesłanka ta nie jest wyrażona w omawianym przepisie wprost, ale z pewnością ma ona decydujące znaczenie dla wyrażenia przez organizacje związkowe zgody na zawieszenie stosowania układu.

Z kolei konsekwencją możliwości zawarcia porozumienia o zawieszeniu stosowania układu w całości lub w części może być to, że skutki tego zawieszenia obejmą tylko pewną grupę pracowników.

Przy uwzględnieniu wskazanej wyżej istoty i funkcji art. 24127 k.p. oczywiste się staje, że skutkiem przewidzianego w nim porozumienia jest automatyczna zmiana treści indywidualnych stosunków pracy i pogorszenie warunków zatrudnienia pracowników ze względu na sytuację finansową pracodawcy. Zawieszenie stosowania postanowień układu w trybie przewidzianym przez omawiany przepis jest równoznaczne z czasową utratą mocy obowiązującej przez te postanowienia. Oczywiście nie oznacza to ich formalnej derogacji, gdyż po upływie okresu zawieszenia z mocy prawa zostają one reaktywowane. Zgodnie z art. 24127 § 3 k.p., z dniem wejścia w życie porozumienia o zawieszeniu stosowania układu zawieszone przepisy przestają być stosowane, a treść umów o pracę może obejmować postanowienia mniej korzystne od tych, które wynikają z treści zawieszonych postanowień układu. Zawieszenie stosowania układu powoduje zaniechanie stosowania postanowień układowych w ustanowionej postaci, a więc może ono polegać na ich czasowym uchyleniu lub na ich czasowej modyfikacji poprzez obniżenie przewidzianych w nich standardów warunków pracy lub płacy bądź przyznaniu innych świadczeń. W razie całkowitego czasowego zawieszenia stosowania określonego postanowienia układu zastosowanie mają powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy albo - gdy nie ma ono swojego odpowiednika w powszechnym prawie pracy, którym mogłoby być zastąpione - następuje zubożenie treści stosunku pracy. Skoro więc w myśl art. 24127 § 3 k.p. postanowień układu nie stosuje się w okresie ich zawieszenia, to w tym okresie zawieszone postanowienia układowe nie obowiązują w tym sensie, że pracownicy nie mogą nabyć wynikających z nich uprawnień. Innymi słowy, w okresie zawieszenia stosowania postanowień układu nie obowiązuje przepis (nie stosuje się przepisu), na podstawie którego mogłoby powstać prawo do określonego świadczenia, przewidzianego zawieszonym postanowieniem układowym.

W konsekwencji za prawidłową należy przyjąć wykładnię art. 241[27] k.p., z której wynika, że zawierane na jego podstawie porozumienie o zawieszeniu stosowania układu zbiorowego pracy nie może działać ze skutkiem wstecznym, w tym znaczeniu, iż nie może ono pozbawiać pracownika prawa do świadczeń, które wynikają z jego skonkretyzowanych roszczeń - zwłaszcza jeżeli stały się one już wymagalne -powstałych przed zawarciem porozumienia. W cytowanym wyroku Sąd Najwyższy uznał więc, że zawieszenie stosowania układu zbiorowego polega na pozbawieniu pracowników roszczeń ze stosunku pracy w przypadku, gdy wynikające z układu warunki umów o pracę nie zostały jeszcze zastosowane, lecz mogą zostać zastosowane dopiero w przyszłości.

Dokonanie wykładni art. 241[27] § 1 i 3 k.p. w taki sposób, że zawieszenie stosowania postanowień układowych powoduje jedynie przesunięcie daty wymagalności uprawnień ustanowionych w zawieszonych przepisach oznaczałoby, iż zawieszone postanowienia układu są stosowane (obowiązują) i kształtują treść stosunku pracy, a w konsekwencji, że pracownicy nabywają określone w nich uprawnienia, a jedynie zostaje przesunięta data realizacji tych uprawnień. Taka wykładnia po pierwsze byłaby niezgodna z treścią § 3 art. 241[3] k.p., który wyraźnie stanowi o niestosowaniu z mocy prawa w okresie zawieszenia układu zawieszonych postanowień układowych, a nie o odroczeniu realizacji zobowiązań pracodawcy, a po drugie - podważałaby funkcję instytucji określonej w art. 241[27] k.p., jaką jest umożliwienie pracodawcy poprawy sytuacji finansowej i ochrony miejsc pracy. 

Przyjęcie, że zawieszenie postanowień układu powoduje jedynie przesunięcie daty wymagalności roszczeń, oznaczałoby, że pracodawca po odwieszeniu stosowania układu musiałby zrealizować wszystkie zobowiązania wynikające z zawieszonych okresowo postanowień układowych. W zależności od określonego w porozumieniu zakresu zawieszenia, mogłyby to być zobowiązania między innymi z tytułu zasadniczego wynagrodzenia za pracę, premii, dodatków stażowych, dodatków funkcyjnych, nagród jubileuszowych, odpraw emerytalnych i rentowych, nagród z zysku, świadczeń z funduszu socjalnego, itp. 

Ustanowienie obowiązku wykonania przez pracodawcę zobowiązań ze wskazanych tytułów pierwszego dnia po odwieszeniu stosowania układu stanowiłoby zaprzeczenie celu zawarcia porozumienia o zawieszeniu jego stosowania, jakim jest przezwyciężenie trudności finansowych pracodawcy bez ograniczenia zatrudnienia. Ponadto zawieranie takiego porozumienia ze strony pracodawcy pozbawione byłoby uzasadnienia, skoro mógłby się on uwolnić od wynikających z układu zbiorowego zobowiązań poprzez jego wypowiedzenie (art. 241[7] k.p.). Nie ma przy tym żadnych uzasadnionych podstaw, aby stanowiące przedmiot rozpoznania w niniejszej sprawie prawo do nagrody jubileuszowej, niebędącej świadczeniem przysługującym na podstawie norm powszechnego prawa pracy, traktować inaczej niż prawo do innych świadczeń ze stosunku pracy, których źródłem są tylko postanowienia układowe.

Uchwała SN z dnia 9 kwietnia 2008 r., II PZP 6/08

Standard: 59607 (pełna treść orzeczenia)