Znaczenie zgody małoletniego na naruszenie nietykalności cielesnej

Reguły postępowania z dobrem, jakim jest nietykalność cielesna warunkują - poza kwestią wolności powzięcia decyzji przez dzierżyciela dobra - zakres dopuszczalności powołania się na zgodę w przypadku art. 217 § 1 k.k.

Wola osoby, której dobra są atakowane, może w określonych przypadkach i w pewnym zakresie wyłączyć bezprawność czynu podjętego przez sprawcę, bowiem są takie zachowania, których nie można określić jako zamachy na dobra prawne, jeśli dzierżyciel wyraża wolę dokonania przez sprawcę fizykalnego ataku. Wynika to z faktu, że poza dobrami takimi jak życie, zdrowie, nietykalność cielesna, chroniona jest również gwarantowana konstytucyjnie wolność jednostki do samostanowienia, a także prawo do decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47 Konstytucji RP).

Skuteczność zgody dzierżyciela skutkującej brakiem przestępności czynu zależy od szeregu czynników, zarówno na płaszczyźnie podmiotowej, jak i przedmiotowej.

Sąd zweryfikować zarówno stopień dojrzałości i zdolności do swobodnego powzięcia decyzji, jak również sposób ataku na dobro oraz jego abstrakcyjną wagę. Wreszcie, sąd powinien ustalić, czy szczególne okoliczności sprawy, związane m.in. ze rolą społeczną sprawcy lub brakiem społecznej akceptacji dla określonych zachowań, nie przesądzają o niemożliwości powołania się na zgodę dzierżyciela jako okoliczność wyłączającą przestępność czynu.

W kontekście karnoprawnej zgody dzierżyciela nie ma jednak znaczenia – podnoszona przez prokuratora w kasacji – kwestia cywilistycznie ujętej zdolności do czynności prawnych. Funkcje prawa karnego – związane z potrzebą publicznego potępienia czynu karygodnego, a zarazem zapewnieniem ultima ratio tej gałęzi prawa – różnią się bowiem od funkcji prawa cywilnego związanego z ochroną pewności obrotu oraz ochroną małoletnich.

Stąd np. uznaje się w doktrynie, że małoletni może skutecznie zgodzić się na zadawanie mu lekkich uderzeń (np. w trakcie zabawy). Co jednak istotne, nieskuteczna karnoprawnie okaże się wola dziecka co do wykonania na jego ciele tatuażu.

Reguły postępowania z dobrem, jakim jest nietykalność cielesna, warunkują (poza omówioną wcześniej kwestią wolności powzięcia decyzji przez dzierżyciela dobra), zakres dopuszczalności powołania się na zgodę w przypadku art. 217 § 1 k.k.

Fakt znajdowania się w relacji: nauczyciel – uczeń, może z jednej strony prowadzić do domniemania, że zgoda została podjęta bez swobody, bowiem w warunkach istnienia stosunku zależności. Po drugie zaś, specyfika zawodu nauczyciela łączy się z potrzebą kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia (art. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe). Ze względu na ową specyfikę małoletni nie będzie mógł zgodzić się na naruszenie nietykalności cielesnej przez nauczyciela w formie uderzeń w pośladki. Nie przeczy to temu, że w innych kontekstach (np. rozgrywki sportowe) zgoda małoletniego na naruszenie jego nietykalności mogłaby zostać uwzględniona.

Art. 96[1] k.r.o., który wyraża zakaz stosowania wobec małoletniego kar cielesnych na poziomie językowym nie zawiera informacji, czy zakaz obejmuje także kary „za zgodą” małoletniego lub przedstawiciela. W drodze interpretacji można jednak uznać, że zakaz stosowania wobec małoletniego kar cielesnych ma charakter bezwzględny, tj. niewarunkowany brakiem zgody małoletniego (podobnie jak np. karalny na podstawie art. 189a k.k. handel małoletnim). 

Zakaz stosowania kar cielesnych względem małoletniego ucznia obowiązujący nauczyciela lub opiekuna nie może być uchylany także przez zgodę przedstawicieli ustawowych. Decyzje przedstawiciela ustawowego mają bowiem uwzględniać obiektywnie rozumiane dobro dziecka.

Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2021 r., III KK 311/21

Standard: 59518 (pełna treść orzeczenia)