Znaczenie zgody małoletniego na naruszenie dobra prawnego

Poza koniecznością ustalenia, czy in concreto małoletni dysponuje dostatecznym rozeznaniem i swobodą decyzyjną – należy ustalić, jaki standard postępowania z dobrem wynika ze specyfiki okoliczności. 

Małoletni w pewnym zakresie może wyrazić karnoprawnie skuteczną zgodę. Dorastając, dziecko może samodzielnie wykonywać coraz więcej swoich praw. Nie powinno się zatem uznawać, że jedynie osoba dorosła może wyrazić skutecznie zgodę. Taką perspektywę przyjmuje np. ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, przewidując w art. 17 ust. 1, że małoletni pacjent, który ukończył 16 lat ma prawo do wyrażenia zgody – niezależnie od prawa do wyrażenia zgody przez przedstawiciela ustawowego pacjenta – m.in. na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych.

W kontekście karnoprawnej zgody dzierżyciela nie ma jednak znaczenia – podnoszona przez prokuratora w kasacji – kwestia cywilistycznie ujętej zdolności do czynności prawnych. Funkcje prawa karnego – związane z potrzebą publicznego potępienia czynu karygodnego, a zarazem zapewnieniem ultima ratio tej gałęzi prawa – różnią się bowiem od funkcji prawa cywilnego związanego z ochroną pewności obrotu oraz ochroną małoletnich.

Stąd np. uznaje się w doktrynie, że małoletni może skutecznie zgodzić się na zadawanie mu lekkich uderzeń (np. w trakcie zabawy). Co jednak istotne, nieskuteczna karnoprawnie okaże się wola dziecka co do wykonania na jego ciele tatuażu.

W tym sensie za nietrafny należy uznać pogląd wyrażony przez sąd odwoławczy, jakoby karnoprawna zgoda małoletniego musiała być uwzględniana ze względu na to, że szereg działań takich jak masaże lub inne zabiegi fizjoterapeutyczne, kosmetyczne i fryzjerskie nie są uznawane za spełniające znamiona czynów zabronionych. Teza ta jest zbyt szeroka. Nie istnieje jeden powszechny standard bezpieczeństwa co do tego samego dobra prawnego, np. nietykalności cielesnej. Inny poziom ryzyka naruszenia nietykalności cielesnej uznany zostanie za akceptowalny w przypadku walk bokserskich, inny zaś w przypadku prowadzenia przedszkola.

Poza koniecznością ustalenia, czy in concreto małoletni dysponuje dostatecznym rozeznaniem i swobodą decyzyjną – należy ustalić, jaki standard postępowania z dobrem wynika ze specyfiki okoliczności. 

Reguły postępowania z dobrem, jakim jest nietykalność cielesna, warunkują (poza omówioną wcześniej kwestią wolności powzięcia decyzji przez dzierżyciela dobra), zakres dopuszczalności powołania się na zgodę w przypadku art. 217 § 1 k.k.

W niniejszej sprawie okolicznościami takimi – co trafnie podniósł w kasacji prokurator – jest fakt pozostawania w relacji: nauczyciel – uczeń. Fakt znajdowania się w tej relacji przez ucznia może z jednej strony prowadzić do domniemania, że zgoda została podjęta bez swobody, bowiem w warunkach istnienia stosunku zależności. Po drugie zaś, specyfika zawodu nauczyciela łączy się z potrzebą kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia (art. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe). Ze względu na ową specyfikę małoletni nie będzie mógł zgodzić się na naruszenie nietykalności cielesnej przez nauczyciela w formie uderzeń w pośladki. Nie przeczy to temu, że w innych kontekstach (np. rozgrywki sportowe) zgoda małoletniego na naruszenie jego nietykalności mogłaby zostać uwzględniona.

Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2021 r., III KK 311/21

Standard: 59517 (pełna treść orzeczenia)