Przysądzenie własności nieruchomości na rzecz nabywcy licytacyjnego, któremu prawomocnie udzielono przybicia przed ogłoszeniem upadłości dłużnika

Uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika (art. 146 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1228 ze zm.) nie jest przeszkodą do przysądzenia własności nieruchomości na rzecz nabywcy licytacyjnego, któremu prawomocnie udzielono przybicia przed ogłoszeniem upadłości dłużnika i który wykonał warunki licytacyjne (art. 998 § 1 k.p.c.).

Stosownie do art. 146 ust. 1 zdanie pierwsze pr. up., zamieszczonego w  dziale V tej ustawy pt. „Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowania sądowe i administracyjne”, ogłoszenie upadłości jest przesłanką zawieszenia z mocy prawa wszczętego przed dniem ogłoszenia upadłości postępowania egzekucyjnego skierowanego do majątku wchodzącego w skład masy upadłości.

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego - jak każdego innego postępowania - ma charakter rozstrzygnięcia tymczasowego, stabilizującego stosunki procesowe na czas trwania przeszkód w prowadzeniu postępowania, ale zarazem wykluczającego podejmowanie dalszych czynności procesowych w postępowaniu, w którym ujawniły się przyczyny jego zawieszenia.

Czynności egzekucyjne dokonane do chwili zawieszenia pozostają przy tym w mocy. W art. 146 ust. 1 zdanie trzecie pr. up. ustawodawca wprowadził wyjątek od przytoczonej wyżej reguły opisującej znaczenie przesłanek zawieszenia postępowania dla biegu czynności procesowych w sprawie i stwierdził, że zawieszenie postępowania egzekucyjnego w związku z  ogłoszeniem upadłości dłużnika nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości, jeżeli przybicia prawomocnie udzielono przed ogłoszeniem upadłości, a nabywca egzekucyjny wpłaci w terminie cenę nabycia. Unormowanie to ma na celu usunięcie przeszkody do zrealizowania prawa podmiotowego, które uzyskał nabywca po prawomocnym udzieleniu mu przybicia i zwalania z  konieczności oczekiwania z jego realizacją do momentu, aż zaistnieją warunki do umorzenia postępowania.

Po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości, postępowanie egzekucyjne skierowane do rzeczy lub prawa wchodzących w skład masy upadłości podlega umorzeniu z mocy prawa.

Umorzenie postępowania oznacza jego zakończenie w sposób ostateczny i definitywny z przyczyny, która wystąpiła następczo, przy równoczesnym uchyleniu wszystkich dokonanych uprzednio czynności.

Umorzenie postępowania egzekucyjnego powoduje uchylenie zajęcia i przywraca stan prawny, jaki istniał przed dokonaniem pierwszych czynności egzekucyjnych. Odpadają wówczas wszelkie ograniczenia w  rozporządzaniu przedmiotem, do którego skierowano egzekucję. Nie może ono jednak prowadzić do naruszenia praw osób trzecich, uzyskanych w związku z  dokonanymi w sprawie czynnościami egzekucyjnymi (art. 826 k.p.c.), a zatem np. prawa zarządcy nieruchomości do wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków (art. 939 k.p.c.), prawa pracowników zatrudnionych na nieruchomości podlegającej zarządowi do zaspokojenia ich bieżących należności z kwoty pożytków uzyskanych z zarządu (art. 940 pkt 2 k.p.c.), prawa biegłych do wynagrodzenia za opinie sporządzone w sprawie i odpowiednio także prawa nabywcy, któremu wcześniej prawomocnie udzielono przybicia do przysądzenia na jego rzecz własności nieruchomości, jeżeli wykonał warunki licytacyjne.

Konsekwencje umorzenia postępowania egzekucyjnego z uwagi na uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika są zbieżne z  wywoływanymi przez umorzenie postępowania egzekucyjnego z każdego innego uzasadniającego to powodu i oznaczone są w art. 826 k.p.c. Ten przepis, w  powiązaniu z art. 998 k.p.c., upoważnia sąd do wydania postanowienia o  przysądzeniu własności nieruchomości na rzecz nabywcy, który przed ogłoszeniem upadłości uzyskał prawomocne przybicie i następnie wykonał warunki licytacyjne. Gdyby ustawodawca zamierzał wprowadzić od niego wyjątek dla sytuacji, gdy do umorzenia postępowania egzekucyjnego dochodzi w związku z  uprawomocnieniem się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika, to  powinien temu dać wyraz w przepisie szczególnym, jednoznacznie wyłączającym działanie w takim przypadku art. 826 k.p.c.

Tymczasem stało się odwrotnie, ustawodawca ustalił normę szczególną, ale wobec regulacji zakładającej, że organ procesowy nie podejmuje czynności w zawieszonym postępowaniu i w art. 146 ust. 1 zdanie trzecie pr. up. stwierdził, że nieprawomocne ogłoszenie upadłości dłużnika nie jest przeszkodą do przysądzenia własności nieruchomości na rzecz nabywcy, który uzyskał wcześniej prawomocne przybicie i wykonał warunki licytacyjne. Z tego szczególnego przepisu nie można wyprowadzać wniosku, że umorzenie postępowania po uprawomocnieniu się ogłoszenia upadłości tworzy taką przeszkodę. Zbyt wiele przypadkowych z punktu widzenia nabywcy okoliczności decyduje o tym, kiedy uprawomocni się postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika oraz kiedy on sam jako nabywca licytacyjny będzie w stanie wykonać warunki licytacyjne, aby można uzależnić to, czy zrealizowane zostanie jego prawo podmiotowe do nabycia własności nieruchomości, od momentu, w którym uprawomocni się postanowienie o ogłoszeniu upadłości.

 Postępowanie egzekucyjne z nieruchomości jest na tyle kosztowe, pracochłonne i długotrwałe, że zarówno sam dłużnik, jak i jego wierzyciele mają dość czasu, by przed wydaniem postanowienia o przybiciu na rzecz nabywcy nieruchomości wystąpić z ewentualnymi wnioskami o ogłoszenie upadłości dłużnika. Jeśli tego nie uczynią, a nieruchomość znajdzie nabywcę, to jego prawo podmiotowe do uzyskania przysądzenia własności w związku z wykonaniem warunków licytacyjnych po prawomocnym uzyskaniu przybicia przed ogłoszeniem upadłości, musi być respektowane przez organy procesowe.

Uchwała SN z dnia 18 listopada 2021 r., III CZP 77/20

Standard: 59443 (pełna treść orzeczenia)