Powaga rzeczy osądzonej odszkodowania (obowiązku naprawienia szkody) przyznanego w procesie karnym (art. 46 § 1 k.k.)

Prawomocny wyrok sądu karnego zasądzający kwotę 50 000 zł tytułem naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem nie stwarza stanu powagi rzeczy osądzonej‎w postępowaniu cywilnym, którego przedmiotem jest ustalenie nieważności umowy sprzedaży, nawet jeżeli z zawarciem tej umowy sąd karny wiązał przyczynę szkody. Sprawa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego (art. 189 k.p.c.), czego in casu dotyczy powództwo, nie jest bowiem tożsama ze sprawą, w której sąd prawomocnie orzekł o naprawieniu szkody zasądzając świadczenie pieniężne od sprawcy szkody. Jest tak także wtedy, gdy orzeczony obowiązek naprawienia szkody był związany‎z założeniem, że wynikający z umowy sprzedaży stosunek prawny został skutecznie nawiązany i istnieje w dalszym ciągu.

Wyrok sądu karnego orzekający o naprawieniu szkody tworzy stan rei iudicatae w postępowaniu cywilnym. Przedmiotowe granice powagi rzeczy osądzonej tego wyroku, bez względu na to, czy orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody zapadło na skutek żądania (wniosku) (art. 46 § 1 k.k.), czy z urzędu (art. 46 § 1 k.k. i art. 72 § 2 k.k.), określa jego sentencja, z zastrzeżeniem art. 415 § 2 k.p.k., według którego wyrok karny nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu dalszych roszczeń w postępowaniu cywilnym, jeżeli orzeczony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia.

Prawomocnością materialną tego wyroku, zarówno w aspekcie powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.), jak i mocy wiążącej (art. 365 k.p.c.), w zakresie, w jakim wyrok ten orzeka o obowiązku naprawienia szkody, nie są objęte rozstrzygnięcia co do kwestii wstępnych, których ocena zgodnie z przepisami prawa cywilnego powinna poprzedzać nałożenie obowiązku naprawienia szkody, bez względu na to, czy sąd karny dał wyraz rozważaniom na ten temat w motywach wyroku, czy też nie.

Jakkolwiek reguły powagi rzeczy osądzonej mają zastosowanie do orzeczeń zapadających w sprawach rozstrzyganych według kodeksu postępowania cywilnego (art. 1 k.p.c.),  to należy odnieść je również do przypadków, w których źródłem przeszkody do merytorycznego orzekania w postępowaniu cywilnym miałby stać się prawomocny wyrok wydany w postępowaniu karnym, orzekający o obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 k.k. w związku z art. 415 k.p.k.).

Także w tym przypadku aktualne są racje przemawiające za wąskim, odniesionym do sentencji, postrzeganiem wiążących skutków prawomocnego orzeczenia; co więcej siła tych racji ulega zwiększeniu, jeżeli zważyć, że rozstrzygnięcie o obowiązku naprawienia szkody nie stanowi głównego przedmiotu postępowania karnego, lecz ma uboczny, akcesoryjny charakter. Nie ma tym samym żadnych podstaw, aby prawomocnemu wyrokowi orzekającemu o obowiązku naprawienia szkody w postępowaniu karnym przyznać dalej idące procesowe skutki w płaszczyźnie postępowania cywilnego aniżeli prawomocnemu wyrokowi uwzględniającemu powództwo o naprawienie szkody wydanemu w postępowaniu cywilnym, zgodnie z art. 365 w związku z art. 366 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 16 czerwca 2023 r., II CSKP 461/22

Standard: 72765 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 415 § 1 k.p.k., dochodzenie roszczeń majątkowych w postępowaniu karnym jest traktowane jako równorzędna droga ich dochodzenia w stosunku do postępowania cywilnego. Pomiędzy tymi postępowaniami istnieje zależność polegająca na tym, że w czasie zawisłości jednego z tych postępowań nie może toczyć się drugie z nich, a po prawomocnym orzeczeniu o roszczeniu w jednym z nich nie powinno być dopuszczalne ponowne orzekanie o tej samej części roszczenia. Trafne jest więc stanowisko wyrażone w  wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2018 r., II CSK 754/17, że ponowne orzekanie o tej samej części odszkodowania w procesie cywilnym w  sytuacji, w której wcześniej orzeczono o jego przyznaniu w prawomocnym wyroku sądu karnego, uzasadnia zarzut powagi rzeczy osądzonej.

Uchwała SN z dnia 3 grudnia 2021 r., III CZP 84/20

Standard: 59175 (pełna treść orzeczenia)