Skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą; negatywna przesłanka roszczenia

Stanowiący podstawą prawną roszczenia windykacyjnego przepis art. 222 § 1 k.c. zawiera zastrzeżenie z którego wynika, że roszczenie to nie przysługuje właścicielowi (powodowi w procesie windykacyjnym), jeżeli osoba, która jego rzeczą faktycznie włada, ma skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. W takiej sytuacji znajduje się np. dzierżawca, najemca lub użytkownik, którego prawo do posiadania zależnego wynika z ważnej umowy z właścicielem, czy leasingobiorca wobec instytucji finansującej. Dopóki stosunek ten trwa, dopóty wynikające z niego uprawnienie do posiadania rzeczy wyprzedza roszczenie windykacyjne właściciela tak, że podniesiony przez pozwanego w procesie windykacyjnym zarzut tamujący, że przysługuje mu uprawnienie do posiadania rzeczy, może spowodować oddalenie powództwa.

Skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą nie musi jednak mieć swojej podstawy wyłącznie w stosunkach obligacyjnych.

Obowiązkiem sądu orzekającego jest zbadanie, czy pozwanemu nie służy skuteczne prawo do władania rzeczą, niemające swej podstawy w stosunkach obligacyjnych (tak SN w wyroku z dnia 9 maja 2014 r., I CSK 355/13).

W ramach powyższego badania, znajduje się również konieczność wzięcia pod uwagę znanych sądowi dokumentów prywatnych lub urzędowych, znajdujących się w aktach sprawy. Należy bowiem zwrócić uwagę, że okoliczność istnienia przesłanek tamujących nie musi wynikać wyłącznie z procesowego zarzutu pozwanego, ale również stanu rzeczy, istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, który to stan sąd bierze za podstawę wyroku z mocy art. 316 § 1 k.p.c.

Użycie przez ustawodawcę w art. 222 § 1 k.c. sformułowania „chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą”, jako negatywna przesłanka roszczenia windykacyjnego, nakazuje wprost sądowi badanie, czy stan na dzień zamknięcia rozprawy pozwala na uznanie powództwa za zasługujące na uwzględnienie, czy też - z uwagi na przesłankę negatywną - powinno ono być oddalone

Wyrok SA w Białymstoku z dnia 22 grudnia 2016 r., I ACa 593/16

Standard: 58350 (pełna treść orzeczenia)