Prawo do kontaktów w relacjach rodzinnych jako dobro osobiste

Kwestia relacji art. 23 i 24 k.c. oraz art. 113 i 113[1] k.r.o. powstaje tylko przy założeniu, że więź rodzinna jest dobrem osobistym. Przyjęcie tezy, że więź rodzinna jest dobrem osobistym, wymaga rozwiązania problemów wynikających z wzajemnej relacji powołanych wyżej przepisów Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. 

System prawny powinien tworzyć spójną całość i kwestia wzajemnej relacji tych przepisów także wpływa na ocenę, czy więź rodzinna jest dobrem osobistym. Innymi słowy niemożność spójnego określenia relacji tych przepisów jest argumentem za nieuznawaniem więzi rodzinnej za dobro osobiste, chociaż nie musi to być argument rozstrzygający.

Przy założeniu, że więź rodzinna jest dobrem osobistym, możliwe są następujące rozwiązania:

1) przepisy K.r.o. o kontaktach z dzieckiem w całości wyłączają sferę kontaktów z dzieckiem z zakresu przepisów o dobrach osobistych, czyli prawo do kontaktów z dzieckiem (osobą małoletnią) nie jest dobrem osobistym żadnego członka rodziny lub innej osoby bliskiej, co wyklucza nie tylko roszczenie przeciwko osobie sprawującej pieczę nad dzieckiem o umożliwienie tych kontaktów, lecz także przyznanie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. za uniemożliwianie lub utrudnianie kontaktów (natomiast inne przejawy więzi z dzieckiem pozostają dobrem osobistym);

2) przepisy K.r.o. o kontaktach z dzieckiem wyłączają jedynie roszczenia przeciwko osobie sprawującej faktyczną pieczę nad dzieckiem wkraczające wprost w sferę kontaktów z dzieckiem (tj. o umożliwienie kontaktów), a pozostałe roszczenia z art. 24 § 1 i 2 oraz 448 k.c. powstają niezależnie od przepisów K.r.o.;

3) przepisy K.c. o dobrach osobistych i przepisy K.r.o. o kontaktach z dzieckiem są niezależne od siebie, tj. przepisy o kontaktach nie stanowią lex speciali w stosunku do przepisów o dobrach osobistych.

Przepisy K.r.o. o kontaktach z dzieckiem jako jedyne dobro chronione przez te przepisy wskazują dobro dziecka (art. 1131-113[3] i 113[5] k.r.o.). Przy rozstrzyganiu o wnioskach o ustalenie kontaktów na podstawie art. 113[1] i 1136 k.r.o. jedynym kryterium pozostaje dobro dziecka. Uznanie, że przepisy te nie wyłączają prawa do kontaktów z dzieckiem jako dobra osobistego członka rodziny dziecka, nie musi jednak koniecznie oznaczać ustalania kontaktów w różnych trybach. Możliwe jest rozwiązanie polegające na podnoszeniu na podstawie art. 23 k.c. prawa do kontaktów w postępowaniu opiekuńczym, a sąd opiekuńczy musiałby ważyć obydwa dobra:

Wyrok SN z dnia 20 listopada 2024 r., II CSKP 2419/22

Standard: 88454 (pełna treść orzeczenia)

W art. 446[2] k.c. posłużono się wprost pojęciem więzów rodzinnych łączących najbliższych członków rodziny. Niewątpliwie elementem tak określonego dobra osobistego jest możliwość utrzymywania kontaktów - w możliwie szerokich formach, w tym osobistych - pomiędzy najbliższymi członkami rodziny

Wyrok SN z dnia 30 stycznia 2024 r., II CSKP 1269/22

Standard: 80992 (pełna treść orzeczenia)