Konsekwencje błędnego sformułowanie wniosku w zakresie podmiotu zobowiązanego do zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu.

Błędne sformułowanie wniosku, np. żądanie zasądzenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej od przeciwnika albo wynagrodzenia na rzecz pełnomocnika, uzasadnia jego oddalenie (postanowienia SN z 18 września 2017 r., V CSK 677/16, i z 8 sierpnia 2019 r., III CSK 329/18).

Rozstrzygnięcie o wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu uzależnione jest od tego, czy strona zastępowana przez tego pełnomocnika proces wygrała, czy przegrała. Jeżeli wygrała, wówczas wynagrodzenie pełnomocnika oraz poniesione przez niego wydatki są zasądzane w ramach zwrotu kosztów procesu – na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. – od strony przegrywającej proces na rzecz strony wygrywającej. W takim wypadku podstawą ustalenia wysokości wynagrodzenia adwokata ustanowionego z urzędu są przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800 ze zm.).

Natomiast w razie przegrania sprawy przez stronę, którą zastępował pełnomocnik z urzędu, sąd przyznaje wynagrodzenie pełnomocnikowi od Skarbu Państwa. Wysokość tego wynagrodzenia oraz zasady jego przyznawania regulują w takiej sytuacji przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 18 ze zm.).

Ponieważ inne podmioty są zobowiązane i uprawnione do zwrotu kosztów, obejmujących wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu, w razie gdy obowiązek poniesienia kosztów spoczywa na przeciwniku strony zastępowanej przez pełnomocnika z urzędu, a inne, kiedy obciążają one Skarb Państwa, wniosek o przyznanie kosztów pomocy prawnej z urzędu powinien uwzględniać te niuanse i konkretyzować zarówno zobowiązanego, jak i uprawnionego, szczególnie jeśli jest formułowany przez profesjonalistę.

Postanowienie SN z dnia 21 lutego 2023 r., II CSKP 676/22

Standard: 70195 (pełna treść orzeczenia)

Wniosek pełnomocnika z urzędu o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie zawiera implicite żądania zasądzenia kosztów procesu na rzecz reprezentowanej przez niego strony - jako wygrywającej (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.) - od strony przeciwnej

Powszechnie przyjmuje się, że zasadą jest, iż koszty pomocy prawnej z urzędu, w razie wygrania sprawy przez podmiot korzystający z pomocy prawnej z urzędu, ponosi przeciwnik procesowy, a pełnomocnikowi przysługuje prawo ściągnięcia sumy należnej mu tytułem wynagrodzenia i zwrotu wydatków z kosztów zasądzonych na rzecz tej strony od przeciwnika (art. 122 § 1 k.p.c.).

Natomiast koszty pomocy udzielonej z urzędu, których nie pokrywa przeciwnik strony korzystającej z tej pomocy, ani ona sama, ponosi Skarb Państwa, zobowiązany świadczyć je bezpośrednio pełnomocnikowi na jego wniosek. Kwestię tę reguluje art. 29 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (jedn. tekst. Dz. U. 2020 r., poz. 1651), w myśl którego koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ponosi Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego, jeżeli przepis szczególny tak stanowi oraz wydane na podstawie ust. 2 tego artykułu rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. (jedn. tekst: Dz. U 2019 r., poz.18) w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

W związku z powyższym, inne podmioty są zobowiązanymi i uprawnionymi do zwrotu kosztów pomocy prawnej z urzędu w razie, gdy obowiązek poniesienia kosztów spoczywa na przeciwniku strony zastępowanej przez pełnomocnika z urzędu, a inne, kiedy nie ma podmiotu zobowiązanego do pokrycia tych kosztów i obciążają one Skarb Państwa, który winien świadczyć bezpośrednio uprawnionemu pełnomocnikowi (postanowienie SN z dnia 18 września 2017 r., V CSK 677/16; por. także postanowienia SN z dnia 9 listopada 2017 r., I CZ 94/17, z dnia 27 sierpnia 2018 r., II CSK 513/17, z dnia 11 stycznia 2019 r., II CSK 379/18,  oraz z dnia 8 sierpnia 2019 r., III CSK 329/18, nie).

Świadczenie pomocy prawnej z urzędu jest działaniem dla dobra publicznego, umożliwiającym realizację w postępowaniu cywilnym zasady równości i prawa do sądu. Obowiązek pokrycia tych kosztów spoczywający na Skarbie Państwa ma charakter publicznoprawny i nie jest obowiązkiem pokrycia kosztów procesu w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego dotyczących tych kosztów. Rozstrzygnięcie sądu w takiej sytuacji o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu nie jest orzeczeniem w przedmiocie kosztów procesu (por. postanowienie SN z dnia 14 grudnia 2007 r., III CZ 61/07 oraz z dnia 17 listopada 2009 r.., III CZ 53/09, a także uz. uchwały SN z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09).

Skoro czym innym jest przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej od Skarbu Państwa a czym innym zasądzenie kosztów procesu od strony przegrywającej na rzecz wygrywającej (art. 98 k.p.c.), to treść wniosku pełnomocnika ustanowionego z urzędu o przyznanie na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie budzi wątpliwości, wobec czego nie ma możliwości wyinterpretowania z jego treści wniosku, którego w nim nie ma.

Inaczej mówiąc, niepodobna przyjąć, że wniosek pełnomocnika z urzędu o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej zawiera implicite żądanie zasądzenia kosztów procesu na rzecz reprezentowanej przez niego strony - jako wygrywającej - od strony przeciwnej.

Uchwała SN z dnia 7 października 2021 r., III CZP 51/20

Standard: 57619 (pełna treść orzeczenia)