Wskazanie w postanowieniu rodzaju ubezwłasnowolnienia; związanie wnioskiem (art. 557 k.p.c.)

Zgodnie z art. 557 k.p.c. w postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu. 

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie wszczyna się na wniosek, a co łączy się z wyłączeniem dyspozycji uczestników co do zakresu i treści orzeczenia, o czym stanowią przepisy art. 13 § 1 k.c. i art. 16 § 1 k.c. w związku z art. 557 k.p.c. 

W piśmiennictwie, jak i orzecznictwie przeważa pogląd, że sąd nie jest związany żądaniem wniosku, a tylko przyczyną żądania ubezwłasnowolnienia. Brak takiego związania samym żądaniem wynika z celu ubezwłasnowolnienia, jakim jest ochrona praw osoby, w stosunku do której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie. Stąd też możliwe jest orzeczenie przez sąd ubezwłasnowolnienia częściowego zamiast całkowitego.

W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy, mając na względzie przesłanki określone w art. 13 k.c. i art. 16 k.c., sąd nie jest związany samym żądaniem co do zakresu rodzaju ubezwłasnowolnienia, skoro w zależności od wyników postępowania rozstrzyga o tym, czy ma być orzeczone ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe (por. wyrok SN z dnia 13 grudnia 1976 r., I CK 441/76), gdy w piśmiennictwie nawet przeciwnicy działania sądu z urzędu wskazują tez, że w przypadku żądania ubezwłasnowolnienia całkowitego dopuszczalne jest ubezwłasnowolnienie częściowe jako częściowe uwzględnienie wniosku, zgodnie z argumentacją a maiori ad minus, gdy stanowi to swoistego rodzaju częściowe uwzględnienie żądania wnioskodawcy. W takim też przypadku, gdy w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie chodzi o ustalenie faktów mających znaczenie prawne, gdy celem postępowania jest zapewnienie osobie dotkniętej niedorozwojem umysłowym odpowiedniej ochrony jej praw podmiotowych, nie budzi zastrzeżeń w przypadku wystąpienia przesłanek ubezwłasnowolnienia dopuszczalność orzeczenia ubezwłasnowolnienia zamiast całkowitego dalej idącego – częściowe. Nie stanowi to pogorszenia sytuacji prawnej skarżącego uczestnika, nie jest wyjściem ponad żądanie i zakresu zaskarżonego rozstrzygnięcia, który przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym jest szerszy, dalej idący, niż częściowy.

O wyjściu ponad żądanie przy tym poglądzie można by mówić w sytuacji odwrotnej orzeczenia całkowitego, gdy wniosek, jak i zaskarżone rozstrzygnięcie obejmowało ubezwłasnowolnienie częściowe.

Postanowienie SA w Katowicach z dnia 20 listopada 2017 r., V ACa 856/16

Standard: 57570 (pełna treść orzeczenia)