Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu (art. 560[1] k.p.c.)

W art. 560[1] k.p.c. wskazano, że w sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny. Jednocześnie trzeba zaakcentować, że pojęcie zdolności do samodzielnego złożenia wniosku w rozumieniu art. 560[1] k.p.c. należy rozumieć szerzej niż tylko samo sporządzenie i wniesienie pisma inicjującego postępowanie - należy uznać, że obejmuje ono także możliwość jego popierania przed sądem (postanowienie SN z 30 czerwca 2022 r., II CSKP 1377/22).

Uchwała SN z dnia 13 marca 2025 r., III CZP 41/24

Standard: 89149 (pełna treść orzeczenia)

Pojęcie zdolności do samodzielnego złożenia wniosku w rozumieniu art. 560[1] k.p.c. należy rozumieć szerzej niż tylko samo sporządzenie i wniesienie pisma inicjującego postępowanie – należy uznać, że obejmuje ono także możliwość jego popierania przed sądem (zob. analogicznie postanowienie SN z 17 grudnia 2015 r., V CSK 508/15).

Przepis art. 5601 k.p.c. ma charakter gwarancyjny i służy zapewnieniu osobie ubezwłasnowolnionej prawa do sądu w aspekcie prawa do rzetelnego postępowania poprzez możliwość efektywnego udziału w postępowaniu, wyrażającego się w podjęciu rzeczywistych działań na rzecz obrony jej praw. Przepisu tego nie należy stosować automatycznie. Osoby, których dotyczy wynik postępowania w przedmiocie ubezwłasnowolnienia znajdują się bowiem w różnej kondycji psychicznej, a poszczególne choroby psychiczne zaburzają funkcjonowanie osób w różnym stopniu i w różnych sferach aktywności życiowej (zob. postanowienia SN: z 25 listopada 2016 r., V CSK 295/16; ‎z 17 grudnia 2015 r., V CSK 508/15).

Sam fakt choroby nie jest zatem wystarczający do stwierdzenia powinności sądu ustanowienia pełnomocnika, ‎a zasadniczym czynnikiem determinującym taką decyzję jest zindywidualizowana ocena rzeczywistej zdolności uczestnika do podjęcia racjonalnej obrony (postanowienie SN z 9 października 2014 r., IV CSK 296/14). Wobec tego rzeczą sądu jest wnikliwe rozeznanie, czy uczestnik postępowania ma zdolność do racjonalnego działania w postępowaniu, a w razie jego nieporadności, wywołanej zaburzonym widzeniem rzeczywistości, podjęcie decyzji co do tego, które z uregulowań zawartych w Kodeksie postępowania cywilnego należy zastosować dla realnego wsparcia w podjęciu przez niego obrony (zob. np. art. 5 k.p.c.).

Fakultatywność zastosowania art. 560[1] k.p.c. nie oznacza zatem dowolności, a dyskrecjonalne uprawnienie sądu przeradza się w obowiązek ‎w sprawach, w których stan psychiczny uczestnika czyni go niezdolnym do podjęcia efektywnych czynności procesowych. W takiej sytuacji powinnością jest także udzielenie uczestnikowi działającemu bez pełnomocnika pouczeń co do czynności procesowych i potrzeby ustanowienia pełnomocnika (zob. analogicznie postanowienia SN: z 27 września 2012 r., III CSK 13/12; z 5 kwietnia 2013 r., III CSK 222/12; z 5 lutego 2016 r., IV CSK 710/15).

Postanowienie SN z dnia 30 czerwca 2022 r., II CSKP 1377/22

Standard: 89150 (pełna treść orzeczenia)