Umowa jurysdykcyjna w sprawach konsumenckich (art. 19 rozp. nr 1215/2012)

Rozporządzenie Bruksela I bis wprowadza ograniczenia dla umownego określenia jurysdykcji w sprawach konsumenckich (A. Torbus, Umowa jurysdykcyjna w systemie międzynarodowego postępowania cywilnego, Toruń 2012, s. 343). Jest to jeden z filarów jurysdykcji ochronnej ustanowionej przepisami rozdziału II sekcji 4 Rozporządzenia Bruksela I bis (dalej jako: sekcja czwarta Rozporządzenia Bruksela I bis), która stanowi wyjątek od norm jurysdykcji ogólnej i szczególnej (Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 15 stycznia 2004 r., C-433/01, w sprawie Freistaat Bayern v. Jan Blijdenstein). Celem regulacji zawartej w sekcji czwartej Rozporządzenia Bruksela I bis jest zagwarantowanie odpowiedniej ochrony konsumentowi jako stronie umowy uznawanej za stronę gospodarczo słabszą i prawnie mniej doświadczoną niż przedsiębiorca, która to strona nie powinna być zniechęcana do wnoszenia sprawy do sądu z powodu zmuszania jej do wnoszenia powództwa do sądów państwa, na którego terytorium ma siedzibę jej kontrahent (zob. np. wyroki TSUE: z 11 stycznia 1990 r., C-220/88, w sprawie Dumez France SA i Tracoba SARL p. Hessische Landesbank i in oraz z 19 stycznia 1993, C-89/91, w sprawie Shearson Lehmann Hutton Inc. p. TVB Treuhandgesellschaft für Vermögensverwaltung und Beteiligungen mbH).

Sekcja czwarta Rozporządzenia Bruksela I bis zawiera wyłączny reżim jurysdykcyjny w sprawach dotyczących umów konsumenckich, od którego strony mogą odstąpić w drodze umowy jurysdykcyjnej tylko w wypadkach przewidzianych w art. 19. Przepis ten dopuszcza zawarcie umowy jurysdykcyjnej w sprawach dotyczących umów konsumenckich w trzech sytuacjach jeżeli:.

- umowa została zawarta po powstaniu sporu.

- przyznaje ona konsumentowi uprawnienie do wytaczania powództwa przed sądy inne niż wymienione w niniejszej sekcji.

- została ona zawarta między konsumentem a jego kontrahentem, którzy w chwili zawarcia umowy mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w tym samym państwie członkowskim, a umowa ta przewiduje jurysdykcję sądów tego państwa członkowskiego, o ile taka umowa jest dopuszczalna w świetle prawa tego państwa członkowskiego.

Przesłanki te muszą zostać spełnione łącznie, a zatem w wypadku niespełnienia jednej z tych trzech przesłanek jurysdykcja nie może zostać ustalona na podstawie przepisów dotyczących umów konsumenckich (Wyrok TSUE z 23 grudnia 2015 r., C‑297/14).

Dostrzegając kontrowersje, które wywołuje ocena charakteru prawnego umów jurysdykcyjnych, w tym możliwości uznania umowy jurysdykcyjnej za czynność prawną, a nie wyłącznie procesową (por. uchwała Sądu Najwyższego z 7 września 2018 r., III CZP 38/18, Por. też A. Torbus, w: Kodeks postępowania cywilnego. Tom V. Komentarz, red. A. Marciniak, Warszawa 2020, art. 1104, pkt 3) należy stwierdzić, że niezależnie od przyjęcia określonego stanowiska w kwestii natury prawnej umowy jurysdykcyjnej, ocena jej materialnej (nie)ważności następuje na podstawie prawa wskazanego przez procesową normę kolizyjną zawartą w art. 25 ust. 1 Rozporządzenia Bruksela I bis, która wyraźnie odsyła do lex fori prorogati. Wobec powyższego, zarzut rażącego naruszenia prawa materialnego tj. art. 384 § 2 k.c. oraz art. 385[1] § 1 i 3 k.c. i art. 385[3] pkt 23 k.c. w zw. z art. 65 k.c. i art. 3 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13 w związku z pkt 30. 1 i 2 OWPT należało uznać za niezasadny.

Postanowienie SN z dnia 9 marca 2022 r., I NSNc 310/21

Postanowienie SN z dnia 9 marca 2022 r., I NSNc 310/21

Standard: 81399 (pełna treść orzeczenia)

W niektórych wypadkach narzucanie w umowie danego sądu jako właściwego może nawet być uznane za niedozwoloną klauzulę umowną (art. 381[1] w związku z art. 385[3] pkt 23 k.c.). Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wskazuje, że obowiązkiem sądu w sprawach dotyczących konsumentów jest badanie z urzędu właściwości miejscowej sądu, nawet gdy przepisy procesowe przewidują takie badanie tylko na zarzut pozwanego (por. orzeczenie z dnia 27 czerwca 2000 r. w połączonych sprawach Oceano Grupo Editorial S.A. przeciwko Rocio Marciano Quintero, C-240/98 oraz Salvat Editores S.A. przeciwko Jose M. Sanchez i inni, C-241-244/98). Skoro zatem w sprawach konsumenckich co do zasady wyłączona jest dopuszczalność narzucania wyboru sądu w umowie dotyczącej stosunku materialnoprawnego, to tym bardziej należy odrzucić możliwość zawarcia takiej umowy w kwestii o charakterze wyłącznie procesowym i to nawet w sytuacji, w której ze względu na szczególne uprzywilejowanie banku nie jest potrzebne dochodzenie w procesie roszczenia związanego z udzieleniem kredytu konsumenckiego.

Uchwała SN z dnia 31 marca 2004 r., III CZP 110/03

Standard: 57077 (pełna treść orzeczenia)