Zdolność sądowa i procesowa w sprawach służb mundurowych (art. 460 § 1 k.p.c.)

W wyroku Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2022 r., I PSKP 64/21 wyjaśniono, że sprawy dotyczące roszczeń ze stosunku służbowego nie są sprawami z zakresu prawa pracy, w których stroną pozwaną jest pracodawca, którym w przypadku administracji skarbowej są obecnie izby administracji skarbowej.

Roszczenie o odszkodowanie z tytułu wygaśnięcia stosunku służbowego jest wywodzone z administracyjnoprawnego stosunku służbowego (co do innych roszczeń tego rodzaju zob. np. uchwała SN (7) z dnia 26 stycznia 2006 r., III PZP 1/05; uchwała SN z dnia 8 czerwca 2010 r., II PZP 5/10). W sprawach takich stroną pozwaną powinien być Skarb Państwa reprezentowany przez właściwą Izbę Administracji Skarbowej, zastępowany przed Sądem Najwyższym wyłącznie przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej (zob. również uchwała SN z dnia 19 lutego 2020 r., III PZP 7/19).

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy z 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2023 r., poz. 1109) do zadań Prokuratorii Generalnej należy wyłączne zastępstwo Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym. O ile zatem w postępowaniu przed sądami powszechnymi Izba Administracji Skarbowej w [..]. mogła być traktowana jako reprezentujący Skarb Państwa organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone przez powoda roszczenie, o tyle z chwilą wejścia tej sprawy na etap postępowania kasacyjnego wyłączne zastępstwo przysługiwało Prokuratorii Generalnej. Oznacza to, że skargę kasacyjną mógł skutecznie i w imieniu pozwanego wnieść tylko radca Prokuratorii Generalnej (zob. także postanowienie SN z dnia 4 kwietnia 2018 r., V CSK 279/17).

Wyrok SN z dnia 9 stycznia 2024 r., III PSKP 30/23

Standard: 81974 (pełna treść orzeczenia)

Istnieją sprawy rozpoznawane w postępowaniu odrębnym jako sprawy z zakresu prawa pracy, w których stroną jest (powinien być) Skarb Państwa (postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2014 r., II PK 98/13, niepubl.). Dotyczy to między innymi spraw o roszczenia funkcjonariuszy tak zwanych służb mundurowych, w tym funkcjonariuszy celnych, których zatrudnienie ma źródło w stosunku administracyjnoprawnym, a nie w stosunku pracy (uchwała SN z 8 czerwca 2010 r., II PZP 5/10; postanowienie SN z 14 stycznia 2014 r., II PK 98/13).

Sprawy te, jako przekazane na podstawie przepisów szczególnych (art. 189 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (jednolity tekst: Dz.U. 2013 r., poz. 1404 ze zm.), są rozpoznawane w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy, ale państwowa jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej nie ma w nich własnej zdolności sądowej i procesowej, gdyż nie jest pracodawcą, ponieważ nie istnieje stosunek pracy (por. wyrok SN z 16 czerwca 2009 r., I PK 226/08).

Postanowienie SN z dnia 4 grudnia 2014 r., III BP 2/14

Standard: 56836 (pełna treść orzeczenia)

Są sprawy rozpoznawane w postępowaniu odrębnym jako sprawy z zakresu prawa pracy (art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c.), w których stroną jest (powinien być) Skarb Państwa.  W tych sprawach obowiązuje zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną. Dotyczy to też spraw o roszczenia funkcjonariuszy tak zwanych służb mundurowych (przykładowo żołnierzy zawodowych; funkcjonariuszy Służby Więziennej; funkcjonariuszy Straży Granicznej; por. uchwałę (7) z dnia 26 stycznia 2006 r., III PZP 1/05; funkcjonariuszy celnych; por. uchwałę z dnia 8 czerwca 2010 r., II PZP 5/10), których zatrudnienie ma źródło w stosunku administracyjnoprawnym, a nie w stosunku pracy.

Takie sprawy - jako przekazane z mocy przepisów szczególnych - są rozpoznawane w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy, ale państwowa jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej nie ma w nich własnej zdolności sądowej i procesowej (nie stosuje się art. 460 § 1 k.p.c.), gdyż nie jest pracodawcą (art. 3 k.p.), bo nie istnieje stosunek pracy.

W wyroku z dnia 16 czerwca 2009 r., I PK 226/08 Sąd Najwyższy stwierdził, że sprawy dotyczące odpowiedzialności majątkowej żołnierzy są rozpoznawane w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 1 k.p.c. w związku z art. 18 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o odpowiedzialności majątkowej żołnierzy, Dz.U. Nr 89, poz. 967 ze zm.). Zdolność sądowa w tych sprawach przysługuje jednak Skarbowi Państwa, a nie jednostce wojskowej, z której działalnością wiąże się roszczenie przeciwko żołnierzowi (nie stosuje się art. 460 § 1 k.p.c.). 

Postanowienie SN z dnia 14 stycznia 2014 r., II PK 98/13

Standard: 57718 (pełna treść orzeczenia)