Zdolność sądowa i procesowa pracodawcy w sprawach z zakresu prawa pracy

W rozumieniu art. 460 § 1 k.p.c. status pracodawcy przysługuje podmiotowi, który jest za pracodawcę postrzegany przez powoda, a dochodzone roszczenia znajdują odzwierciedlenie w tak rozumianym stosunku pracy lub przepisach prawa pracy 

Innymi słowy, Status pracodawcy w rozumieniu art. 460 § 1 k.p.c. posiada ten, kto jest tak postrzegany przez powoda, a nie ten, komu status taki nadaje art. 3 k.p.

Art. 460 § 1 k.p.c. samodzielnie określa zdolność sądową, przepisy prawa materialnego regulujące tę kwestię (w przypadku pracodawcy chodzi o art. 3 k.p.) stosuje się pomocniczo, pod warunkiem, że zapożyczenie nie kłóci się z celem i funkcją przepisu prawa procesowego.

Przesądzenie braku statusu pracodawcy na gruncie art. 3 k.p., z uwagi na brak połączenia się stosunkiem pracy w rozumieniu art. 2 k.p., nie daje pewności, że w postępowaniu sądowym brał udział podmiot nie będący pracodawcą w znaczeniu art. 460 § 1 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 19 listopada 2020 r., II PK 21/19

Standard: 56801 (pełna treść orzeczenia)

Ustawowa zdolność sądowa pracodawcy nie może pomijać podmiotowości w prawie cywilnym, jako że kompensata cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej oparta jest na zobowiązaniu, którego stroną jest osoba prawna a nie tylko jej część. Oddział jako pracodawca działa tak jak osoba prawna do której przynależy, gdy stanowi jej jednostkę organizacyjną, zależną funkcjonalnie i majątkowo.

Zdolność sądowa, którą ma pracodawca nie oznacza, że odpowiedzialność cywilna (materialna) nie obciąża Spółki a tylko jej Oddział. Szczególne regulacje procesowa z art. 460 k.p.c. i materialna z art. 3 k.p. nie podlegają wykładni rozszerzonej, dlatego nie podważają podstawowej zasady cywilnej odpowiedzialności, w której podmiotowość prawną ma osoba prawna a nie jej część (oddział). Tak też rozkłada się korzyść z działalności i odpowiedzialność za skutki deliktu wynikające z tej działalności w sytuacji z art. 435 k.c. Innymi słowy pracownik i osoby bliskie nie mogą być w gorszej sytuacji w aspekcie odpowiedzialności (egzekucji) niż inni poszkodowani, gdy sprawca jest osobą prawną (a nie tylko pracodawcą). 

Zdolność sądowa pracodawcy (oddziału) nie jest oderwana od zdolności sądowej spółki akcyjnej jako pochodnej jej osobowości prawnej. Przykładowo nie stwierdza się nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c. (i nie odrzuca pozwu art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.) tylko ze względu na szczególną zdolność sądową pracodawcy

Oddział spółki akcyjnej nie ma samodzielnej zdolności sądowej na podstawie art. 64 § 1[1] k.p.c., gdyż regulacja ta ma na uwadze szczególną zdolność sądową, wszak przyznaną przez ustawę określonej jednostce organizacyjnej.

Art. 3 k.p. i art. 460 k.p.c. stanowią regulacje uniwersalne. Wszak odnoszą się do pracodawców o różnych strukturach organizacyjno-prawnych. Jednocześnie mogą być regulacją szczególną do art. 38 i 96 k.c. Do tego ostatniego również w tym znaczeniu, że dają ustawowe umocowanie do działania za podmiot reprezentowany (pracodawcę) w czynnościach w sprawach z zakresu prawa pracy. Jako regulacja szczególna nie podlega wykładni rozszerzającej. Jednak nawet wtedy, kiedy przepisy stanowią samodzielną podstawę do działania przez pracodawcę, to nie powinny być sprzeczne z art. 38 i 96 k.c. 

Przepisy art. 3 i art. 460 k.p.c. pozostają w związku, który pozwala stwierdzić, że w sytuacjach wątpliwych, to prawny status podmiotu ułatwia ustalenie i ocenę w kwestii, kto jest osobą reprezentującą pracodawcę w rozumieniu art. 3[1] § 1 k.p. Gdy pracodawca ma osobowość prawną, to osobę tę z reguły wyznacza określone prawo pozytywne (przykładowo zarząd w spółce kapitałowej).

Postanowienie SN z dnia 18 czerwca 2020 r., III PK 64/19

Standard: 56802 (pełna treść orzeczenia)

Jednostka organizacyjna będąca pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p. jest biernie legitymowana w sporach o roszczenia ze stosunku pracy jej pracowników, nie wyłączając pracowników zatrudnionych w niej na podstawie powołania przez właściwy organ nadrzędny.

Analogicznie należy traktować niedoszłych pracowników ubiegających się o zatrudnienie na podstawie powołania.

W sprawach z zakresu prawa pracy z powództwa dyrektora jednostki będącej pracodawcą status strony pozwanej przysługuje zawsze tej jednostce jako pracodawcy, a nie reprezentującej ją osobie lub jej organowi.

Podobne argumenty można odnieść do sytuacji, w której nie doszło do nawiązania stosunku pracy z powodu zaniechania działań przez podmiot upoważniony ustawowo do podejmowania czynności z zakresu prawa pracy za pracodawcę (na rzecz pracodawcy). Instytucja kultury, której dyrektorem miał być powód (pozwane Muzeum), miała stać się po powołaniu go na stanowisko dyrektora jego pracodawcą. W analogiczny sposób należy traktować sprawę dotyczącą roszczenia o powierzenie funkcji dyrektora takiej jednostki oraz o odszkodowanie za odmowę nawiązania stosunku pracy. Skoro są to roszczenia ze stosunku pracy (w szerokim rozumieniu), to w charakterze strony pozwanej w takim procesie może wystąpić wyłącznie pracodawca, a nie organ powierzający stanowisko dyrektora (por. wyrok SN z 9 kwietnia 2009 r., I PK 212/08).

Wyrok SN z dnia 10 marca 2020 r., I PK 50/19

Standard: 63339 (pełna treść orzeczenia)