Zastosowanie art. 632 pkt 2 k.p.k. do orzeczenia o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej

Przepis art. 632 pkt 2 k.p.k., stosowany per analogiam do orzeczenia o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej, może stanowić podstawę do zasądzenia zwrotu wydatków poniesionych przez tę osobę w związku z ustanowieniem obrońcy.

Przepis art. 632 pkt 2 k.p.k., stosowany per analogiam do orzeczenia o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej, może stanowić podstawę do zasądzenia zwrotu wydatków poniesionych przez tę osobę w związku z ustanowieniem obrońcy.

Postanowienie o niedopuszczalności wydania osoby ścuganej uznać można za „orzeczenie kończące postępowanie w sprawie”, o którym mowa w art. 626 § 1 k.p.k., albowiem faktycznie przesądza ono o niedopuszczalności prowadzenia postępowania karnego przeciwko osobie ściganej.

W piśmiennictwie trafnie wskazuje się, że sformułowane w tym przepisie określenie „orzeczenie kończące postępowanie” odnoszone jest do orzeczeń rozstrzygających o przedmiocie procesu bądź o dopuszczalności postępowania. 

Określane jest w ten sposób każde orzeczenie, które ma choćby potencjalną zdatność do tego, aby stało się ostatnim słowem w danej sprawie, a więc niezależnie od tego, czy podlega ono jeszcze zaskarżeniu.

Orzeczenie stwierdzające prawną niedopuszczalność wydania osoby ściganej spełnia to kryterium. Nie ma znaczenie fakt, że nie rozstrzyga ono merytorycznie o odpowiedzialności określonej osoby, gdyż przepis art. 626 § 1 k.p.k. nie zawiera takiego wymogu.

Skoro postanowienie stwierdzające prawną niedopuszczalność wydania osoby ściganej można uznać za orzeczenie kończące w sprawie, a brak przepisu, który określałby zasady ponoszenia kosztów w razie jego wydania, to stwierdzić należy wystąpienie luki prawnej. Ta luka ma charakter konstrukcyjny, gdyż jej wypełnienie pozwoli na dokonanie czynności konwencjonalnej (w tym przypadku – wydania orzeczenia o kosztach procesu) w związku z tym, że ustawodawca nie określił niezbędnych elementów realizowania kompetencji przyznanej do dokonania tej czynności konwencjonalnej.

Spośród przepisów dotyczących zasad ponoszenia kosztów w postępowaniu przed sądem I instancji z oskarżenia publicznego art. 632 pkt 2 k.p.k., dotyczący zasądzenia kosztów w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania, odnosi się do sytuacji procesowej zbliżonej do tej, w której wydane zostaje postanowienie o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej.

W wypadku zaistnienia jednej z bezwzględnych przeszkód ekstradycyjnych określonych w art. 604 § 1 k.p.k. lub umowie międzynarodowej, postępowanie ekstradycyjne przeciwko osobie ściganej nie powinno być wszczęte i prowadzone, albowiem z mocy tych przepisów wynika jego niedopuszczalność. Postanowienie sądu krajowego o niedopuszczalności wydania ma charakter deklaratoryjny, albowiem potwierdza fakt istnienia tej przeszkody i niedopuszczalność wydania. Postępowanie ekstradycyjne jest więc następstwem wadliwych lub - ze względów prawnych - zbędnych czynności procesowych podjętych przez organ Państwa obcego lub krajowego, a zatem Państwa te w ramach ponoszonego ryzyka i zawartych umów, winny przejmować wszystkie obciążenia finansowe, które z tych czynności wynikają, a więc także koszty procesu. Obciążenie w takim wypadku kosztami zastępstwa procesowego osoby ściganej (będącej „stroną wygraną”), narusza podstawowe zasady konstytucyjne, a mianowicie zasadę sprawiedliwego procesu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) oraz zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). Ponadto świadomość braku możliwości odzyskania kosztów obrony może zmuszać osobę ściganą do kalkulacji ekonomicznych i ostatecznie do rezygnacji z pomocy obrońcy, która to okoliczność według standardów konstytucyjnych stanowi naruszenie prawa do obrony, zagwarantowanego w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. W niektórych sytuacjach (np.: azylant, uchodźca, osoba prześladowana ze względów politycznych) istnieje niebezpieczeństwo, że fakt ten może być wykorzystany przez Państwo obce występujące z wnioskiem o ekstradycję, jako dodatkowy środek represji.

Uchwała SN z dnia 9 listopada 2021 r., I KZP 6/21

Standard: 56454 (pełna treść orzeczenia)