Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli

Z punktu widzenia jakości i konfiguracji użytków rolnych wymaga rozważenia celowość podziału w naturze wtedy, gdy rodzaj użytków lub niska jakość gleby nie dają gwarancji prowadzenia na wydzielonej spadkobiercy działce produkcyjnie samodzielnej i mającej perspektywy dalszego rozwoju zorganizowanej jednostki gospodarczej. Zasada ta dotyczy zarówno sytuacji, gdy gospodarczo nieżywotna jednostka miałaby powstać w całości z wydzielonych gruntów z gospodarstwa spadkowego, jak i takiej sytuacji, gdy wydzielone ze spadkowego gospodarstwa grunty miałyby stanowić uzupełnienie do wysokości normy podstawowej własnych gruntów spadkobiercy ( 163 § 1 pkt 1 i § 3 w związku z art. 213 i 1035 k.c.).

W przedstawionych tu sytuacjach szczególnych należałoby zaniechać podziału spadkowego gospodarstwa w razie ustalenia, że tylko przyznanie go w całości jednemu spadkobiercy zapewni w ostatecznym wyniku postulowaną samodzielność i żywotność gospodarstwa, a tym samym lepsze efekty gospodarcze oraz wyższą produkcję, niż miałoby to miejsce w razie podziału, a nadto że zaniechanie podziału nie naruszy żywotnych interesów bytowych pozostałych spadkobierców.

Stosownie do konkretnych okoliczności może się okazać wskazane odstąpienie od podziału w naturze wtedy, gdy ze względu na konfigurację objętego działem gospodarstwa - w razie jego podziału - powstałyby istotne przeszkody w stosowaniu prawidłowej agrotechniki.

Niezależnie od przedstawionych wyżej kryteriów wymaga również rozważenia celowość podziału z punktu widzenia podmiotowych kwalifikacji uczestników działu - przy uwzględnieniu całokształtu ich sytuacji osobistej i rodzinnej. Gdyby się bowiem okazało, że spadkobierca ubiegający się o przydzielenie mu całego gospodarstwa jest wykwalifikowanym rolnikiem, a drugi spadkobierca nie ma i nie może uzyskać wystarczających kwalifikacji bądź jest związany pracą poza rolnictwem, rolnictwem zaś zajmuje się tylko ubocznie, to należałoby krytycznie ocenić celowość podziału w naturze. Podział taki mógłby się okazać gospodarczo nieuzasadniony w szczególności wtedy, gdyby w jego wyniku miało dojść do zlikwidowania - ze szkodą dla przyszłej produkcji - dotychczasowej całości gospodarczej, prowadzonej przez spadkobiercę w sposób zgodny z nowoczesnymi metodami pracy w rolnictwie i efektywny produkcyjnie.

W razie ustalenia dopuszczalności podziału w świetle przepisów o podstawowej normie obszarowej i braku ku temu przeciwwskazań z punktu widzenia założeń społeczno-gospodarczych należy, po zasięgnięciu opinii biegłego geodety, określić sposób podziału najbardziej odpowiadający zamierzonym efektom gospodarczym pracy na wydzielonych działkach. W szczególności należy przestrzec przed mechanicznym podziałem parcel w sposób zapewniający uczestnikom działu tę samą jakość wydzielonych im sched, gdyby miało to prowadzić do utworzenia wąskich pasów gruntu albo wydzielenia działek w różnych kompleksach i powstania w ten sposób gospodarczo szkodliwej "szachownicy" bądź zbędnego wyłączenia z produkcji rolnej obszarów pod drogi dojazdowe.

Uchwała SN z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69

Standard: 56152 (pełna treść orzeczenia)