Wykonanie cywilnych zobowiązań

Co do zasady, wykonanie cywilnych zobowiązań jest możliwe bez angażowania w prowadzące do tego czynności jakichkolwiek innych osób i organów państwa, zwłaszcza jeżeli ich treść i sposób, w jaki dłużnik powinien zaspokoić interes wierzyciela pozostaje niesporna. Ta zasada dotyczy także tych zobowiązań, które powstały w związku ze zrealizowaniem się ustawowo określonych przesłanek, a nie na podstawie czynności prawnej. Państwo zapewnia jednak ochronę wierzytelności prywatnoprawnych przez określenie zasad rozstrzygania sporów o te wierzytelności, dochodzenia ich wykonania i odpowiedzialności za niewykonanie oraz przez określenie systemu środków przymusowej realizacji orzeczeń wydanych w takich sporach. W ten sposób odpowiedzialność za zobowiązanie uzyskuje konieczne dla jej urzeczywistnienia sankcje. Zastosowanie wobec zobowiązanego – dłużnika środków przymusu państwowego nie może być jednak postrzegane jako świadczenie samo w sobie, gdyż jest jedynie środkiem do osiągnięcia celu w postaci spełnienia świadczenia ze stosunku cywilnoprawnego.

Na etapie realizowania odpowiedzialności za zobowiązanie, jej urzeczywistniania, nie ma znaczenia, z jakiego źródła ona wynika, a co najwyżej charakter świadczenia, którego dotyczy (pieniężne, niepieniężne) oraz właściwy jej zakres przypisywany konkretnej osobie (pełna, ograniczona). Odpowiedzialność dłużnika za zobowiązanie może mieć charakter osobisty, gdy odpowiada on za dług całym majątkiem, czasami z zastrzeżeniem jakiejś górnej wysokości tej odpowiedzialności, lub rzeczowy czyli ograniczony do konkretnej rzeczy lub prawa.

Przymusowe zrealizowanie odpowiedzialności za zobowiązanie następuje w postępowaniu egzekucyjnym, wszczynanym na podstawie wniosku wierzyciela i tytułu wykonawczego, który wyznacza nie tylko przedmiotowe, ale i podmiotowe granice egzekucji. Stanowi on podstawę do prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba że z jego treści wynika co innego (art. 803 k.p.c.), z czym koresponduje wyrażona w art. 837 k.p.c. zasada, że dłużnik może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności na podstawie tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę egzekucji tylko wtedy, gdy ograniczenie to zostało dla niego zastrzeżone w tytule wykonawczym, a zatem w samym tytule egzekucyjnym albo w postanowieniu o nadaniu mu klauzuli wykonalności. 

Konieczność legitymowania się tytułem wykonawczym przez wierzyciela, który chce wdrożyć postępowanie zmierzające do przymusowej realizacji odpowiedzialności za zobowiązanie jest traktowana jako podstawowa przesłanka dopuszczalności egzekucji i zasada postępowania egzekucyjnego. Odwoływanie się do niej porządkuje treść stosunków procesowych nawiązywanych w postępowaniu egzekucyjnym, ale też spełnia istotne funkcje gwarancyjne wobec podmiotów, które mogą być dotknięte stosowaniem środków przymusu, i na korzyść których środki te mogą być stosowane.

Postanowienie SN z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 2/19

Standard: 55568 (pełna treść orzeczenia)